Парагвай

Парагва́й (исп. Paraguay, гуар. Paraguáype), рәсми атамасы Парагва́й Респу́бликасы (исп.República del Paraguay, гуар. Tetã Paraguái) – Көньяк Америкада урнашкан диңгезгә чыгышы булмаган дәүләт. "Парагвай" сүзе гуарани телендә җирле Парана елгасының атамасыннан килеп чыккан.

Парагвай
исп. República del Paraguay
гуар. Tetã Paraguái
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы1811
Рәсми исемParaguay һәм République du Paraguay[1]
Кыскача исем🇵🇾
ХФӘ билгесеpɑɾɑ'guɑɪ
Гомер озынлыгы73,12 ел[2]
... хөрмәтенә аталганПарагвай[d]
ДемонимParaguayan, paraguayi, Paraguayano, Paragvänan, باراغواياني, باراغوايانية, باراغوايانيون, פרגוואי, פרגוואית, paraguayeni, paraguayan, paraguayană, প্যারাগুয়ীয়, paraguaiano, paraguaiana, paraguaiani, paraguaiane, paraguaia, paraguayu, paraguaya, Paraguayen[1], Paraguayenne[1], Paraguayaner, Paraguayanerin, paraguajana, paraguajane, paraguajani, paraguajan, paraguaja, paraguaje, paraguaji, paraguajo, پاراڭواياني, پاراڭوايانية, پاراڭوايانيين, پاراڭوايانيات һәм Paraguach[3]
Рәсми телиспан теле[4] һәм гуарани теле[4]
ГимнПарагвай гимны[d]
МәдәниятПарагвай мәдәнияте[d]
Шигарь текстыPaz y justicia, Peace and justice, Мир и справедливост, You have to feel it! һәм Heddwch a Chyfiawnder
Дөнья кисәгеКөньяк Америка[5]
Дәүләт Парагвай
БашкалаАсунсьон
Сәгать поясыUTC−04:00 һәм America/Asuncion[d][6]
Иң көнчыгыш ноктасы24°21′02″ к. к. 54°15′30″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы19°18′ к. к. 59°59′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы27°36′12″ к. к. 56°23′42″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы22°14′00″ к. к. 62°38′03″ кб. о.
ГеомәгълүматларData:Paraguay.map
Иң югары ноктасыСерро-Перо[d]
Иң түбән ноктасыПарагвай[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасыПарагвай президенты[d]
Ил башлыгыСантьяго Пенья[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасыПарагвай президенты[d]
Канунбирү органыПарагвай конгрессы[d]
Югары мәхкәмә органыПарагвай югары мәхкәмәсе[d][7]
Үзәк банкыПарагвай үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләрИталия, Бразилия, Германия, Австралия, Исраил, Испания, Перу, Аргентина, Мексика, Уругвай, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Көньяк Корея, Россия, Япония, Һиндстан һәм Аурупа Берлеге
ӘгъзалыкБерләшкән Милләтләр Оешмасы, Көньяк Америка җәмгыятьләре берлеге[d], МЕРКОСУР[d], Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Латин Америкасы һәм Кариб диңгезе бассейны илләрендә атом-төш коралларның таралуына юл куймау агентлыгы[d], Андлар җәмгыятьләре берлеге[d], Интерпол[8][9], ХКТО[d][10][11], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[12], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[13][14], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][15], Америка дәүләтләре оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[16], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[17] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][18]
Балигълык яше18 яшь
Никахка керү яше20 яшь
Халык саны6 811 297 (2017)[19]
Ир-ат халкы3 365 265[20], 3 280 434[20], 3 323 985[20] һәм 3 402 132[20]
Хатын-кыз халкы3 338 534[20], 3 249 592[20], 3 294 711[20] һәм 3 378 612[20]
Административ бүленешеАльто-Парагвай[d], Альто-Парана[d], Амамбай[d], Асунсьон башкала округы[d], Бокерон[d], Каагуасу[d], Каасапа[d], Канендию[d], Сентраль[d], Консепсьон[d], Кордильера[d], Гуайра[d], Итапуа[d], Мисьонес[d], Ньеэмбуку[d], Парагуари[d], Пресиденте-Аес[d] һәм Сан-Педро[d]
Акча берәмлегеПарагвай гуарание[d]
Номиналь тулаем эчке продукт39 950 899 733 $[21] һәм 41 722 295 362 $[21]
Кеше потенциалы үсеше индексы0,717[22]
Inequality-adjusted Human Development Index0,582[23]
Эшсезлек дәрәҗәсе4 ± 1 процент[24]
Нәрсә белән чиктәшАргентина, Боливия һәм Бразилия
Автомобил хәрәкәте ягыуң[d]
Челтәр көчәнеше220 вольт[25]
Электр аергычы төреEuroplug[d][25]
Кулланылган телиспан теле, парагвайлы гуарани теле[d], аче теле[d], чамакоко теле[d], чирипа теле[d], парагвайлы ишарә теле[d], ийовухва-чороте теле[d], пай-тавитера теле[d], санапана теле[d], гуана теле[d], маской теле[d], тоба-ком теле[d], мбья-гуарани теле[d], нивакле теле[d], мака теле[d], энльет теле[d], энсет теле[d], ангайте теле[d], айорео теле[d], гуарани теле һәм тапиете теле[d]
Мәйдан406 756 км²
Рәсми веб-сайтparaguay.gov.py
ҺәштәгеParaguay
Югары дәрәҗәле Интернет домены.py
Харита сурәте
Позиционная карта
Рельефная позиционная карта
Тематик географияПарагвай географиясе[d]
БиблиографияПарагвай библиографиясе[d]
Феноменның икътисадыПарагвай икътисады[d]
Феноменның демографиясеПарагвай халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны248 767[26]
Джини коэффициенты43,5[27]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме10 процент
Тулаем туулар коэффициенты2,542[28]
Шәһәр халкы4 189 606[20], 4 040 715[20], 4 115 703[20] һәм 4 259 528[20]
Авыл халкы2 514 193[20], 2 489 311[20], 2 502 992[20] һәм 2 521 216[20]
Демократия индексы5,86[29]
BTI Governance Index4,97[30], 5,75[30], 5,99[30], 6,21[30], 5,7[30], 6,14[30], 6,04[30], 5,85[30] һәм 5,77[31]
BTI Status Index5,85[30], 6,14[30], 6,34[30], 6,39[30], 6,13[30], 6,38[30], 6,24[30], 6,32[30] һәм 6,29[31]
Туым күрсәткече20,627[20], 21,281[20], 20,946[20] һәм 20,328[20]
Үлем күрсәткече7,638[20], 5,636[20], 5,916[20] һәм 7,437[20]
Happy Planet Index score47,6[32]
Илнең мобиль коды744
Илнең телефон коды+595
Халыкара префикс0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны9-1-1[d]
Илнең GS1 коды784
Номер тамгасы кодыPY
Диңгездәге идентификацияләү номеры755
Монда җирләнгәннәр төркемеТөркем:Парагвайда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркемеТөркем:Парагвайда төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Парагвай Викиҗыентыкта

Тарих

үзгәртү
  • 1537 – испаннар Асунсьонга нигез сала.
  • 15421640Перу испан вице-корольлеге составында.
  • 1609 – иезуитларның үтеп керүе.
  • 1617 – Парагвай территориясе Перу испан вице-корольлеге кысаларында Испаниядән автономиягә ирешә. Җирле хакимиятне иезуитлар ордены кулында була.
  • 1768 – иезуитларның испан хакимияте тарафыннан Парагвайдан куылуы.
  • 1776 – Парагвай Рио-де-Ла-Плата вице-корольлеге составына кертелә.
  • 1811 – Рио-де-Ла-Платаның Испаниядән бәйсезлек алуы тәэсирендә Парагвай Испаниягә һәм Рио-де-Ла-Платаның дәвамчысы булган Аргентинага бәйсез дәүләт булып оеша.
  • 1848 – креолларның (испаннарның җирле токымнары) хаклары индеецларның хаклары белән тигезләшә.
  • 18661870 – Бразилия һәм Аргентина белән сугыш (Парагвай сугышы). Сугыш нәтиҗәсендә халык саны 1 525 000нән 90 %ка кими (1871 елда 221 000 кеше, шуларның 28 000 генә ир кеше).
  • 1887 – эре җирбиләүчеләрнең мәнфәгатьләрен чагылдыручы «Колорадо» фиркасенең корылуы.
  • 19221923 – гражданнар сугышы.
  • 19321935Боливия белән Чак сугышы. Парагвай сугышта җиңә, ләкин яулап алынган җирләрне АКШ корпорацияләре эшкәртә башлый.
  • 1936 – Чак сугышы ветераннары хакимиятне үз кулына ала.
  • 19401948 – генерал Мориниго диктатурасы.
  • 19541989 – генерал Стресснер диктатурасы.
  • 1989 елның 3 феврале – Стресснер Андрес Родригес тарафыннан бәреп төшерелә.
  • 1992 – яңа конституция кабул ителә.

Сәяси төзелеше

үзгәртү

Республика. Дәүләтнең һәм хөкүмәт башлыгы – халык тарафыннан биш елга сайланып куелган президент. 2008 елдан башлап Парагвайның президенты – сайлаучы тавышларының 41 %ын җыйган Фернандо Луго.

Парламент – халык тарафыннан биш елга сайланучы 45 сенатордан һәм 80 депутаттан торучы ике палаталы Конгресс.

Географик мәгълүмат

үзгәртү
Парагвай картасы

Парагвай Җөмһүрияте Көньяк Американың үзәк өлешендә урнашкан һәм океанга чыгышы юк. Көньякта һәм көньяк-көнбатышта Аргентина, төньякта һәм төньяк-көнбатышта Боливия, көнчыгышта һәм төньяк-көнчыгышта Бразилия белән чиктәш. Ил Парагвай елгасы белән ике тигез булмаган кисәккә бүленгән. Елганың көнбатышында илнең 60 %ын биләп торучы чүлле Гран-Чако өлкәсе урнашкан. Халыкның төп өлеше яшәгән көнчыгышта уңдырышлы далалар һәм субтропик урманнар урнашкан.

Икътисад

үзгәртү

Электр энергиясе тышка чыгарыла. Үз-үзен бодай һәм башка ризык төрләре белән тәэмин итә. Мамык һәм май культуралары (аеруча кытай борчагы) җитештерелә.

Парагвайның икътисады авыл хуҗалыгына һәм Бразилия белән Аргентиина базарларына нык бәйле. Ягулык җитештерелми. Банк һәм финанс секторлары үсеш алмаган. Икътисад тотрыксыз һәм чит ил инвестицияләре аз.

Төп экспорт товарлары – кытай борчагы, мамык, ит, үсемлек мае, электроэнергия, агач, күн.

Халык

үзгәртү

Халыкның еллык артуы – 2,4 %.

Уртача гомер озынлыгы – 75,8 ел.

Укый-яза белү – 94 % (2003 ел бәяләмәсе).

Халыкның 88 % артыгы – метислар (испаннар белән индеецларның кушылмасы). Чиста канлы индеецлар – 2 %, ак халык – 9 %. Илдә халыкара аралашуда гуарани теле киң кулланыла. Халыкның 37 %ы бары тик гуаранида аралаша, яртысы испанча һәм гуаранича белә, 7 %ы бары тик испан телен белә һәм 6 % – немецча, японча яки корейча сөйләшә.

Диннәр

үзгәртү

Ил халкының (7,3 млн кеше, 2021 елга) 95 % тан артыгы үзләрен христианнар дип саный (89 % католиклар һәм 8 % протестантлар) [33]. Азчылык диннәргә мормоннар, Бәһаи, Ислам, Буддачылык, Һинд дине, Яһүд дине һ. б. керә [34].

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. 4,0 4,1 140 // Конституция Парагвая
  5. https://www.workwithdata.com/place/paraguay
  6. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/southamerica
  7. https://www.paraguay.gov.py/estado/poder-judicial/csj/csj
  8. https://www.interpol.int/Member-countries/WorldИнтерпол.
  9. https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Americas/PARAGUAY
  10. https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ХКТО.
  11. https://www.opcw.org/about-us/member-states/paraguay
  12. http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  13. http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  14. https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=233
  15. https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  16. https://public.wmo.int/en/members/paraguay
  17. https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  18. https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  19. база данных Всемирного банкаБөтендөнья банкы.
  20. 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 20,10 20,11 20,12 20,13 20,14 20,15 20,16 20,17 20,18 20,19 20,20 20,21 20,22 20,23 (unspecified title)база данных Всемирного банка.
  21. 21,0 21,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CDБөтендөнья банкы.
  22. Отчёт о развитии человечестваПрограмма развития ООН, 2022.
  23. Отчёт о развитии человечестваПрограмма развития ООН, 2022.
  24. http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  25. 25,0 25,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  26. ЮНЕСКО-ның статистика институты
  27. https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  28. ЮНЕСКО-ның статистика институты
  29. 2021 Democracy IndexEIU, 2022.
  30. 30,00 30,01 30,02 30,03 30,04 30,05 30,06 30,07 30,08 30,09 30,10 30,11 30,12 30,13 30,14 30,15 https://www.bti-project.org
  31. 31,0 31,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/PRY
  32. https://happyplanetindex.org/countries/?c=PRY
  33. The Latin American Socio-Religious Studies Program/ Programa Latinoamericano de Estudios Sociorreligiosos (PROLADES) 2018 елның 12 гыйнвар көнендә архивланган. PROLADES Religion in America by country
  34. Paraguay religion. State.gov (14 September 2007).

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
🔥 Top keywords: Баш битСергей Антипов (1949)Җәүдәт ХантимеровМахсус:Соңгы үзгәртүләрВикипедияСергей СкрябинМахсус:ЭзләүИкенче бөтендөнья сугышыDonald TrampXXVIII гасыр (б. э. к.)Айдар ХәбетдиновИлүсә ХуҗинаАристотельНидерланд телеВикипедия:Җаваплылыктан баш тартуВикипедия:ЭчтәлекВикипедия:ЯрдәмВикипедия:TurındaМарат ЯруллинВикипедия:КонтактларВикипедия:ФорумВикипедия:Җәмгыять үзәгеDor ŞabaşevitsТатарларКасыйм МиршанВертуИван ЗолоГабдулла ТукайКазанВикиҗыентыкВикипедия:Кагыйдәләр һәм киңәшләрЯрдәм:Википедиягә рәхим итегез!СицкарьларФаил ШәфигуллинВикипедия:ТасвирламаПроект:Азия ае 2024Ләйсән ФәтхетдиноваРоссияВикипедия:Авторлык хокукларыБеларусияИлдар Сибгатуллин2015 елРавил ФәйзуллинФигыльРусларҺиндстанВикипедия:Сайланган мәкаләләрАфрикаӘнвәр НургалиевВикимедиа фондыРинат КудашевТатар телеКукмара районыИнглиз телеRSSБолгарМуса Җәлил биографиясеРоссия ФедерациясеАзамат Айталиев1978 елның 31 августы вакыйгасыМәзәкВикикитапМәхмүт ГаләүВикимедиа ФондыКаюм НасыйриВикипедия:Җаваплылыктан гомуми баш тарту2024 елВикипедия:5 кагыйдәРөстәм ГалиуллинВикипедия:Еш бирелә торган сорауларАрча милли аяк киеме фабрикасыӘлдермештән Әлмәндәр (спектакль)Данила КашинГабдулла Тукай биографиясеBaş bitИнтернетБелорусияВикипедия:СтатистикаТатарКыпчакларЧаллыРезидә ШәрәфиеваСишәмбеТатар әдәбиятыИсемдә калганнарВикипедия:Тикшереп булучанлыкЗиннур НасыйбуллинИлсөя БәдретдиноваПортал:Хәзерге вакыйгаларИталияИдел буе Болгары шәһәрләреСузыкРишат Төхвәтуллин«Адмирал» сәүдә үзәгендә янгынРөстәм АсаевВикипедия:Марафончылар/Дан аллеясеАсаф ВәлиевЯзучыФайл:Natuurgebied Petgatten De Feanhoop. 19-10-2020. (actm.) 29a.jpg