Paraguay
Paraguay,República del Paraguay(巴拉圭共和國)
mikawitParakuay Kapolongan aKitakit (巴拉圭共和國)
mikawitTakaray sowal
mikawitOno Sipanya sowal: República del Paraguay,ono Kuwarani sowal: Tetã Paraguái, o kalosowal o Parakuay hananay a pangangan kona kitakit.itiraay i sifo’ no Katimolay Amirika, ilawac no Parakuay ’alo sa ira ko minato,i ka’amis malaingiday to Miru,i ka’etip i,o Polipiya a kitakit, katimol i malafiyaway to Alucincin, mataliyokay nona kitakit, o i kemoday a kitakita. O sici nona kitakit i Nikapolongan Faco, o tatapangan a niyaro’ i Asunsyon(Ciudad de Asunción, Sipanya sowal: Nuestra Señora de la Asunción)Ona ngangan tonini nani Asunción de María, o kacakatan ni Mariya tayra i kakarayan sanay ko imi nona sowal.
Rikisi(歷史)
mikawitI ka’ayaw ni Kolonpos(哥倫布前)
mikawitO itiniay a maro’ay a tamdaw i,o Kuwarani hananay a finacadan, o ’orip ona fincadan matiyaay o away ho ko maamaan sapidemak a dafong, o kamay sanay ko sapiala to saka’orip. Tayhira sato i 16sici(i ’ayaw no 500 so’ot miheca ) ta ira ko Yoropa a mikalicay to tamina ci Sipasciyan Kapoto(Ikiris sowal: Sebastian Cabot, Italiya sowal: Sebastiano Caboto, 1474miheca – 1557miheca), do’edo han ningra ko La Polata ’alo a pahicera itini ton apala.
Micowat a Mikowan ko Sipanya(西班牙殖民時期)
mikawitI 1537miheca o mikeridan ni Poinos Ailis a misahinahinamay a kapot tayni tona pala i,tangsol a patireng to Asunsyon niyaro’ malopala to no Sipanya.
Itini tona pala i ira ko ’adopay a Ciyaluya finacadan, o Kuwarani a tamdaw i mafana’ay to a mipaloma to losay, iray to ko omah nangra, ikakayay ko punka nangra saka ikaka ko ’orip no Kuwarani tamdaw. Orasaka malalekatep ato Sipanya a mitoker to romaroma a Intian tamdaw. O Sipanya a tamdaw mahemek a malalekatep ato Kuwarani a tamdaw, sa manga’ay ko kalawidang nona tosa a masasiromaay a finacadan,
Sa aloman sato ko malaramoday to roma afinacadan, oya cilamlamay to roma a ’ilang a wawa o Mistiso(Sipanya sowal: Mestizo,Polutokaru sowal: Mestiço) hananay a pangangan.
1617miheca,malacinowas ko pikowan no Sipanya to Asunsyon niyaro ato Poinos Ailis niyaro’ ,paiteked sato ko sakowan. I aikor tono 17sici sa aloman sato ko patenakay tono Kristo a pitooran a Yiso Hui(耶穌會, Latin sowal: Societas Iesu), mipasifana’ to sakacakat no ’orip to saliomah.
Ona Yiso Hui nani Sanpawlo niyaro’ no Poraciruay a tayni, itiya i ira ko mipapaliwalay to koli a tamdaw ci Pantirancis(Porokaru sowal: Bandeirantes),pafelien no Yiso Hui ko Kuwarani to kowang a malacafay a milood tona paliwalay to koli a tamdaw. Ona sofitay tonini i, cilacila pakalowid to sofitay no Porutokaru, milaoc i lawac no sakowan no Sipanya. Toikor to i, malosofitay no Patikan Kyowo(羅馬教皇),orasaka, halo honti no Sipanya ca to ka pakasowal tona sofitay, patahtah sato ko demak no Yiso Hui, matiya sato o paiteked sanay a kitakit, o Intian a tamdaw caay to ka samsam no roma a kohecaly a tamdaw, 100miheca ko kakapah no ’orip.
1750miheca oya itiray i niyaro’ no Kuwarani a Yiso Hui malalood ato Sipanya ato Portokaru, malowid ko Yiso Hui tona lalood, sawad han to no Kurani ko Ra Porata a pala orasaka molowan to pito ko Yiso Hui.
To ikor to tona lalood malaplap ko Yiso Hui nani Satimolan Amirika, oya sato Kuwarani a tamdaw o Sipanya ato Portokaru ko mikowanay.
Nisiided ato Tokeled Pikowan(獨立與專制統治)
mikawit1810miheca sak5fola saka25romi’ad,mifelih to mikowanay i Pinos Ailis ci Polutiniyo, oya sakatosa a tapang no mikowanay ci La Polata siiked sato kami nani Sipanya sa a milekal, nikawrira, ya cisofitayay ititraay i Parakuay ci Pan・Olintalu(Sipanya sowal: Banda Oriental),ci Aluto・Piru(Alto Perú)ato ci Korupa(Córdoba) ca ka pihai to pifelih ni Polutiniyo.
1814miheca, malasakaay mikowanay ci Hosi・Kasuparu・Rotrikis・ti・Franciya・
・Pirasko(José Gaspar Rodríguez de Francia y Velasco、1766 miheca,saka1folad
saka6romi’ad – 1840 miheca saksiwa folad saka20romi’ad),1816 miheca, tahira i
kapatayan ko kala Mikowanay.
Tahira i kapatayan ko kalamikowanay sanay i,saka ira no moamahay a finawlan a
micoker sa malaheci, o polong a sera no kitakit i ono mikowanay , , away kono niyah
a sera, sa malalen ci sera ko kalotamdaw. Halafin tato ko kalatapang i ataraw ci
Franciya to mamifelih a teloc no Sipanya tamdaw, sa itira ko piroharoh ningra to
Kuwarani tamdaw ato masafinawlanay to a teloc no ciramramay to remes no
Kuwarani tamdaw, ano ira ko maliyangay to pikowan i laplapen ni Franciya, ira ko
nipatayan a maliyangay tamdaw.
Tona mihecahecaan i adihay ko lalood itini i Satimolay Amirika, odeng o Parakuay ko caay ka ci rawraw,misa’icel a papitilid ko sifo,sa ira ko sowal no mipalafangay: itini i Parakuay awaay ko mitakoway, awaay ko macahiway sanay.Pakayni to pisawidang to
romaroma a kitakit fangcal ito ko demak. Yo mapatay to ci Franciya i 1940 miheca, marawraw to ko kitakit,tahira to i 1844 Miheca malacongtong ko mifakiay ci Franciya ci Karulos・Antoniyo・Lopis・Insifran(Carlos Antonio López Ynsfrán、1790 mihwca,11folad,4romi’ad – 1862 miheca, folad,10romi’ad),sa malaliyaw a lahoday ko ‘orip no tamtamdaw. O pikowan ni Lopis i,falicen ningra ko pikowan to sera, itiya ho 98%a sera ono sifo
kapolongan sera , caay ko cisera ko kalotamdaw, tado han ni Lopis kona pikowan a faco no sera paloma to Mati ociya ato tamako, tadatata’ang ko ’etan,o ’edeng o Parakuay ko caay kacikiyam i Satimolan Amirika,ona payso i
sapisanga’en ni Lopis to marad ato tata’angay kowang,papitiliden ningra ko kapah
tayra i Yoropa, 1861 miheca malaheci ko lalan no cinamalay tahira i tatapangay
niyaro’ Ansunsyon. Mitahidang ho to citanengay a tamdaw no Ikiris ato roma a
kitakit, mapacakat to ko taneng no Parakuway a tamdaw.
O hatiniay a lahodayay a ’orip, ma’inap ko Arucincin ato Poracir lengat sa amirawraw
to demak no Parakuay, o Parakuay to damaen ningra ko rawraw no Urakuay kitakit,
onini ko saka lood no Arucincin ato Poracir ato Parakuay. Ona lalood pangangan han
Parakuay Laood anoca Toloay kitakit a Lalood.
Malalood to Toloay a Malalekatepay Kitakit(三國同盟戰爭)
mikawit1862 miheca mapatay koya sa’ayaway congtong, o sakakaay a wawa ningra ci
Fransisko Solano Lapis Karilo (Francisco Solano López Carrillo、
1826miheca,7folad,24romi’ad – 1870miheca,3folad,1romi’ad)ko mido’edoay
Malacongtong.1864 miheca, malanangen to pilalalang no Ppuracir ato Arucincin ko
Urakuay, misa’eli to picoker no Parakuay, o Parakuay sa i malecad a ma’esamen to
larawraw no Puracir ato Arucincin, sa tangsol sa amihai to pinanay no Urakuay. O
congtong sato no Parkuay ci Lapis Karilo kerid to ningra ko sofitay a micoar a
mi’odot ko Puracir ato Arucincin, satapang sato ko tada palafadfadesay a lalood i
Satimolan Amirika, oya sato Puracir ato Arucincin ato Urakuay a tolo kitakit
malalekatep a mipaco’ay to Parakuay, o sofitay no Parakuay i tahira i katekopan a
misa’icel a milood, sacisowal sa ko tarokos no Amirika mihemek to kaci’icel no faloco’ ato tada olah to kitakit no sofitay no Parakuay.
1870 miheca sakatolo folad, mapatay ci Lapis congtong tona lalood, sa lasawad sato kona lalood, namalowid ko Parakuay tona lalood i pecihen ko cecay no sepat
ma’edeng 14㎢ a pala no kitakit to sapatefoc i Puracir ato Arucincin, o roma a sera mapatangic a mapa’aca i Arucincin a tamdaw, tona lalood ’aloman ko
mapatayay,i ’ayaw no lalood i 52 ofad ko tamdaw no Parakuay, malaheci to ko lalood i 21 ofad to ko osaw a tamdaw, o faihayan tosa no kalitolo ko mapatayay.
Nakalaloodan caay ko tamdaw aca ko malowanay, o sera to, o sata to, o katayalan to malahedaw, toya ikor to 50 miheca lacaan sato ko kicay, tahanini ira ho naikoran a kunis no lalood.
Lalood i Ciyaco(Chaco 戰爭)
mikawitMalaheci to koya Toloay a Malalekatepay Kitakit a lalood, o kakeridan no sofitay to
ko mikowanay tona kitakit,sa’ayaway a tata’angay a tayal i,o sapitongalaw to tamdaw,
sa itira ko pinanay to kafolaw a tayni no Suis,Toic ato Italiya a maomahay tamdaw,
nikawrira, naikoran ho no lalood sa caay ka hakowa kotayniay a mafolaw. Caay ka
tangsol sa a lahoday ko ‘orip no tamtamdaw, sa adihay mayakiyak ko lihaf, itini i Ciyako(Chaco)hananay a palapalan adihayay ko simal sako lihaf mayakayak.1932 miheca oya fiyaw a kitakit Polifiya takaw sa a milood to Parakuay i Ciyako, (o Ciyako lalood hananay konini)o sofita no Parakuay caay ka hakowa ko tamdaw, o na’osawan a kowang ko sapilood, malowid nangra ko ’alomanay a sofitay no Polifiya. 1938 miheca masasowal to sakalali’ay itira i Puinoalis, maala a patatikor koya micowatan no Sipanyaan ho miheca Kurata Ciyako pala. Tona lalood i Ciyako 4ofad ko mapatayay a tamdaw, tongal sato ko kalacaan no ’orip no kalotmadaw. Oya tadamaanay a sofitay toya Ciyako lalood ci Frair Franko malacontong, macaloh tato ko tayal to sapiliyawaw misongila’ patireng to kitakit, caka pakatoor ko kalotamdaw, teked hanto ningra koya niyah a kapot a mikowan to kitaki ,sa mafelih no finawlan malaplap i 1937miheca.
Sofiatayan Nisateked Pikowan(軍事獨裁統治)
mikawitMido’edoay malakakeridan no Parakuay i ci Hikiniyon Moriniko (Higinio Morínigo
Martínez (1897miheca, 1folad,11romi’ad, -1983miheca, 1folad, 27romi’ad)[1]. O
pikowan ningra to kitakit i, safatad han ca ko kala no finawlan a kitakit sanay, o
hatiniay a tayal i,macangal ko finawlan sa matatoker ko Sakatosa Folad Tang ato
Koroto Tang, marawraw to ko tamtamdaw, ono laloma’ a lalood no Parakuay hann a
pangangan konini. Tona lalood i matafesiw ko 20 ofad ko tamdaw milaliw tara i
romaroma a kitakit. Ikor to nona lalood i,ci Fitiriko Ciyapas (Federico Chaves
Careaga (February 15, 1882[1] – April 24, 1978) ko malakakeridan no kitakit,
nikawrira, caka pakafilo amisopsop to karawraw no kitakit, malalalowadan no rawraw
konini,o sofitay to ko mifelihay palasawad.
1954 miheca ira ko picoker no sofitay no Puracir, tireng sa malatapang no kitakit ci
Alfreto・Sutoroisnir・Matinawda(Alfredo Stroessner Matiauda、1912 miheca,11
Folad,3romi’ad – 2006miheca,8folad, 16romi’ad), o kalacongtong ningra i, 35
miheca ko kahalafing. O kalacongtong ningra i o Puracir ko cokeray sa o tayal ningra
i,’aning sanay to Puracir wawaay kono niyah nisafaloco’an a tayal. O nano sofitay ko
tiring ningra sa misatekeday ko pikowan ningra, ano ira ko sapifelihaw a maliyang
i penecen, o cowa ka aloman ko tamdaw a finacadan ato Yincomin(Intihinna)
matayen, sa itira to ko pitefoc no Amirika ato roma a kitakit. Hato caacaay ko
mangoyangoy ko kamaro’ ni Sutoroisnir, safana’ sa a tomireng a mifelih ci Antoris
Rotrikis Pitotis(Andrés Rodríguez Pedotti)mlapacalcalay contong,nikawrira caka
dahamham ko faloco’ ni Sutoroisnir, keriden ho ningra ko papinapina a sofitay
mirawraw i kasaniyaroaro’. Caka pakafilo amitoker taha ikor ta malaplap tara i
Puracir. O hatiniay ko kakaya’ ko kacongtong ‘odeng konini ko ma’araway i
Satimolan Amirika.
O sinkiw ko sakalacongtong(普選)
mikawitMafelih ni Rotrikis ko ka’ayaway a congtong i,malapacalcalay a congtong falicen
Ningra ko demak ni Rotrikis mala no finawlan a kitakit ko Parakuay, o sinkiw ko
sakalacongtong, orasaka, i 1993miheca saka5 folad misinkiw maala ci Fan
KarosWasimosi(Juan Carlos Wasmosy)malasa’ayaway a o sinkiw ko kalacontong.
1996 miheca 4folad,o tada ci’icelay a kakeridan no sofitay ci Lino Opiyito(Lino
Oviedo)palasawad han no congtong ko kala kakeridan no sofitay a paliten, nawhani,
mipapacoliay a mirawraw to tayal no sifo. Nikawrira,1998 miheca o kapot ni Lino
Opiyito ci Lauru Kupas(Raul Cubas)maala malacongtong tangsol han ningta a
mihepol ko kapalit ni Lino Opiyito.
Na masadak ci Lino Opiyito nani kapalitan, salatiktik sa a dademak i cani’iw
amicawcaw to tayal no sifo. 1999 miheca saka3 folad saka23 romi’ad, mangaw ko
sadamacongton ci Luis Mariya Arkaniya(Luis Maria Argaña),matalaw to ci Lino
Opiyito aci Kupas to kapalitan, soikor han to nangra kono niyah kitakit a milaliw tara
roma a kitakit, tona folad ci Luis Koncalis Maki ko malacongtongay(Luis Gonzalez
Macchi), i 2000 miheca sakalima folad ira ko sapifelihaw no sofitay nika caay ka
Laheci,2003 miheca saka4folad,ci Nikaruno Toaruti Frutos ko
malacongtongay(Nicanor Duarte Frutos).
I 2008 miheca saka4folad ira kono congtong a sinkiw, o caay ko i sifoay a
tang(tangwai han no kaping sowal) malacecay a misanga’ to「sapilahodayaw a
maolah to kitakit」sanay a tang (The Patriotic Alliance for Change (Spanish: Alianza
Patriótica por el Cambio, APC), milifet to roma a tatoloay masadakay tomireng to
sinkiw no congtong. Malemed ko kakeridan nona APC tang ci Firnanto Arminto Luko
Mintis (Fernando Armindo Lugo Méndez),sa itini to a mapalasawd ko pikowan
no sofitay a tang nani 1947 miheca rarid sa taha 61 miheca ko kakaya’ a pikowan no
sofitay, mapalahedaw to ko Kororato Tang.
Nikawrira, 2012 miheca saka6 folad, mafelih no Lipoin(no kitakit a kayki)ci Firnanto
Arminto Luko Mintis mapalasawad ko kalacongtong ningra, oya sadama a congtong
ci Fitiliko Franko cakat sa pacalcal a malacongtong, 2013 miheca saka4 folad a
sinkiw i ci Olasyo Karutis ko maalaay malacongtong, ona tamdaw i Kororato Tang,
ona Kororato Tang i,o harateng nangra milalangay to kacisalongac no kalotamdaw,
ano saki kitakit manga’ay to a mipenec to kalotamdaw sanaay, orasaka o sofitay ko
mikowanay to kalotamdaw.
O sici(政治)
mikawitO sakaay a mikowanay to kitakit i o congtong, o tapang no sifo, away ko pakafiloay to sakowan ’icel ningra. 5 mihaeca ko kalacongtong, caay ka haien no rikec a palalid a malacongtong,nikawrira, 2013 miheca namalacongtong ci Orasio Manuir Karotis Hara(Sipanyasowal: Horacio Manuel Cartes Jara), sapifalicaw to kinpo ta manga’ay palalid a malacongtong kako yo sananay, nikawrira caay ka laheci ko pifalic to kinpo. O sinkiw no congtong i o palikoay to congtong ato sadamacongtong o cecay a kumi ko sa’osi, o kalotamdaw ko mi topaay,oya saadihayay ko satopa a kumi ko mamaala. Ano mapatay ano ca mapalasawad no lipoin ko congtong i, oya sadamacongtong ko macakat malacongtong, milepon toya ‘osaw a kalacongtongan a miheca. Away ko Sincinyincang hananay a kamaro’an, o congtong sanay ko mikowanay to polong a tayal no kitakit.
O lipoin(pikaykian no kitakit)(國會)
mikawitO lipoin no Parakuay i tosaay, o cecay i o Fafa’eday Kayki(上院), o cecay i o
La’enoay Kayki(下院), o Fafa’eday Kayki a lipoiin i 45 ko tamdaw, o polong no
kitakit ko pisinkiwan, o La’enoay Kayki a lipoiin i 80 ko tamdaw,o 18 a sakowan a
tamdaw ko mitopaay. Ona tosa a pikaykian no kitakit a lipoiin i 5 miheca ko
kalalipoiin nangra, sa malecad ko romi’ad ko pisikiwan no congtong,ya i cilaay a
sinkiw i 2013 miheca saka 4 folad saka 21 romi’ad, o maalaay a lipoiin paki tangen i
iara ila’eno a silsilen:
Fafa’eday Kayki:
*kororato Tang: 19 ko iin
*PLRA Tang:13 ko iin
*Kuwas Tang:5 ko iin
*Mincin Tatng:3 ko iin
*Apansa Pais:2 ko iin
*UNACE Tang:1 ko iin
*Komin Tang: 1 ko iin
La’enoay Kayki:
*kororato Tang: 44 ko iin
*PLRA Tang:27 ko iin
*Mincin Tatng:3 ko iin
*Apansa Pais:2 ko iin
*UNACE Tang:2 ko iin
*Komin Tang: 2 ko iin
*Kuwas Tang:1 ko iin
*To’asan Tang:1 ko iin
*Ciyakiniya Tang:1 ko iin
Nano kairaan no Parakuay kitakit, o sici nona kitakit i matiya o sowal ni Simon・
Poliparu (Simón Bolívar) o tada ngangan ningra i ci Simon・Hosi・Antoniyon・ti
・Santisima・Trinitato・Poliparu・Palasios・Ponti・I・Pranko(Simón José
Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar Palacios Ponte y Blanco、1783 miheca,saka7folad, saka24romi’ad –1830miheca,saka12folad,17romi’ad, omi keriday to saka tomireng no Satimalan Amirika a kitakit): ano ca ko sofitay ko nisateked mikowan, o pakoniyah sanay matiya o awaay ko sifo, naka mapalasawad malatapang no kitakit ci Sitoisniru, lahodayay to mamang ko ‘orip no tamtamdaw, nikawrira, o sofitay ko so’elinay a mikowan tona kitakit.
Kalawidang to roma kitakit(國際關係)
mikawitO cecay a mikapotay no Mirukosir(Sipanya sowal: Mercosur; Mercado Común del
Sur、Porutokaru sowal: Mercosul; Mercado Comum do Sul、Ikiris sowal:Southern
Common Market) hananay a saopo ,ona saopo i, o kapolongan a pili’etanan i
katimolay no Satimolan Amirika. Manga’ay ko kalafiyaw ato Poracir、Arucincin ato
Urakuay. I ’ayaw no 20sici masasiwar no mipadafo’an no Ikiris a kitakit Arucincin, i
aikor tono 20sici masasiwar ho no mipadafo’an no Amirika a kitakit Poracir ko
demak. Orasaka, 2005 miheca pakamaro’en ko sofitay no Amirika tona kitakit, hato
patalaway to fiyaw a kitakit, onini ko lalengatan no fangafang ato fiyaw a kitakit.
O kalawidan ato Conghuaminko(與中華民國的外交關係)
mikawitO Parakuay a kitakit i o mihantayay to Kiwsanto , malecad ato Conghuwaminko,
onini ko kakaketonan a malawidang, 1957 miheca, saka 7 folad, saka 12 romi’ad
makakaketon to tilid a malawidang, itini i Satimolan Amirika odengan ona kitakit ko
mihaiay pakasicien. Naw han, yo malacongtong ci Arufreto Sutoroisnir i 1954 miheca
mihantay to kiwsanto, matiya o pihantay no Conghuwaminko sa tongal sa ko
kanga’ay no kalawidang nona tosa a kitakit. 1959 miheca saka11 folad, saka 29
romi’ad, mapatireng ko tasukuwan(大使館) no Conghuwaminko i Parakuay, o
Parakuay ho patireng ko tasukuwan i Taypak.
O sakowan(行政區分)
mikawitO polong kasasiroma sakowan no Parakuay i, o Tatapangan a Niyaro’(Siwto) ato 17 a
sakowan(departomentos),ya i rarikoray ’i,o tatapangan a niyaro’ no sakowan:
1.Arto Parakuay sakowan( Alto Paraguay) (Firti Olinpo)
2.Arto Parana sakowan( Alto Paraná) (Siwta Tir Isti )
3.Amanpay sakowan( Amambay)(Pitoro Fan Kapaciro)ira ho koroma a niyaro’ Kapitan Pato.
4.Ansiyon Tatapangan Sakowan( Departamento de Asunción) (Ansiyon)
5.Pokiron sakowan(Boquerón )(Firatifiya)
6.Kaakuas sakowan( Caaguazú) (Koronir Opito)
7.Kasapa sakowan( Caazapá)(Kasapa)
8.Kanintiyo( Canindeyú)(Saruto ti Kuayra)
9.Sintora sakowan(Central)(Arikua)
10.Konsipciyon sakowan( Concepción) (Konsipciyon)
11.Kortilira(Cordillera)(Kaakupi)
12.Kuayra(Guairá)(Piciyalika)
13.Itapua(Itapúa) (Inkarunasion)
14.Sisionis sakowan(Misiones)(San Fan Pautista)
15.Ninpok sakowan (Ñeembucú) (Piraru)
16.Parakuali sakowan (Paraguarí)(Parakuali)
17.Poritinti Acis sakowan(Presidente Hayes)(Poso Kororato)
18.San Pitoro sakowan(San Pedro)(San Pitoro ti Ukuamancio)
Palapalaan(地理)
mikawitO Parakuay a kitakit ’i, malala’eday to Parakuay ’alo malalitosa a mapecih, o
Ka’etipay Parakuay(Paraguay Oriental) ato Kawaliay Parakuay,ira ho ko Ciyako
hananay a pala.[2] Ora i kawaliay a pala ’i, mahaop ko 40% a sera no kitakit, 97% ko
maro’ay tamdaw, ira ko masatapolopoloay a sera, ira ko masahadhaday a sera, ira ko
kilakilangan ato cihanekay a sera. O Amanpay a rotorotokan ko kasala’ed ato Puracir
kitakit.
Nikawrira, o i saka’etipay a Parakuay ’i, macaco’isay ko kinahirahira, ma’icangay ko
sera, matakaray ko kilalang o tamdaw sa ’i, matakaray to, o karara’ed ato Arucincin
kitakit a Pirukomayon ’alo o sena’sena’an,i lilis nona ’alo o ka’amisay no Yoropa a
tamdaw ato Rosiya a tamdaw ko mafolaway a tayni, itiratira i saidahiay a sera toya
Ciyako ’i, caayay ka cisafaw to 10 ofad ko kaaloman no maro’ay tamdaw.
I sak’eti’etip no satimalan a pala ’i, o Parana ’alo ko kasala’ed to roma a kitakit, o
nanom ona Paran ’alo ko sapisang’ to tata’angay tafa’ (Itaypu Tafa’, o roma ngangan o
Ikuaso Tafa’ hananay)alaciwasilay ato Puracir. O misangaan nona tafa’ a dinki(水力
發電) o sakakaay i nitahepoan no kakayaran a kitakit. Tona Parana ’alo ira ho ko
cecay a tafa’ o Ciyasrita Tafa’, malalilamay ato Arucincin. Orasaka, anini o
saadihayay ko mipaliwalay i romaroma a kitakit to dinki ko Parakuay. O dadahal no
kilakilangan a pala ’i,780 ofad kofo, mahaop ko 40% a sera no polong no Parakuay
kitakit.
Finacadan (民族)
mikawitO tamdaw no Parakuay mahaop ko 90% o Kurani Finacadan, ira ho ko ciramramay to
remes no Yoropa tamdaw, o Mitis hananay pangangan. Ona Mitis hananay a
tamdaw ’i, ya mafolaw a tayni ko kohecal tamdaw no Yoropa tona sera, saci’icel sa pararamod to Kuarani Yincumin, sa ’aloman ko ciramramay to remes no Yoropa. O
lalengatan itiyay to katayni no patenakay to Kristo Pitooran a Yiso Hui saopo(耶穌
會), mipa’icel a mipatenak、mi’osaw to punka no Kurani, nikawrira malaplap sato ko
Yiso Hui ’i, caay sa kala tokay ko kaloniyaro’ no Parakuay, oroma sa ’i, o teloc no
kohecalay tamdaw no Yoropa, away ko ci’icelay a mikowanay, toya sato mikerid ko
Puinoaris to sapisiiked a mikowan, manaay ko Parakuay a tamdaw a mido’edo, o
niyah a kitakit o niniyah ko patireng sa ko tamdaw no Parakuay. Itiya sato tomireng ci
Fransiya hakasi malasa’ayaway congtong, micorcor anoca mipatangic a pakararamod
to roma afinacadan,oya hato sapifelihaw to tayal a teloc no Yoropa tamdaw, laplapen
ningra. Orasaka, ciremes no Kurani ko kalotamdaw no Parakuay, malita’ang to
kaciremes no Kurani.
O mafolaway a tamdaw ’i, ira ko Toic,ira ko Italiya, Sipanya, Dipon, Kaping ato
Arapiya, iraroma nonini a tamtadaw o Puracir ato Arucincin ko pakasiwar to demak
no Parakuat a tamdaw.
O sowal (語言)
mikawitOno sifo a kapolongan sowal ’i, o Sipanya sowal ato Kurani sowal, mahaop ko
94% a tamdaw no Parakuay mafana’ay somowal to Kurani sowal, 75% a tamdaw
mafana’ay a somowal tono Sipanya sowal. Caay konini aca, ira ko 16 ofad mahaop ko
2.5% a tamdaw mafana’ay tono Toic a sowal.
O pitooran(宗教)
mikawitMahaop ko 90% a tamdaw o Tinsikiw ko pitooran, o roma sa ’i, ira ko
Minonita, Fancalay Aocoran ni Yiso Kristo Kiwkay(The Church of Jesus Christ of
Latter-day Saints, kantang han pangangan: LDS),o kafana’an no kalotamdaw ’i,o
Molomon(摩門教) hananay a pitooran. Paifaloco’ sanay ko pitoor.
Punka (文化)
mikawitO kalotamdaw no Parakuay ’i, cirURamramay to remes no Sipanya, o wama ’i,
Sipanya tamdaw. O wina ’i, o Kurani tamdaw, orasaka, caay ka pisakakinih a
misaicowa, matatoy nangra kona tosa a punka ato ta’as a pinangan, tahanini ira ho ko
80% a tamdaw no Parakuay kalasowal han nangra ko tosa a sowal.
Kaka’enen(食文化)
mikawitMatiya o fiyaw a kitakit tada maolah a minanom to Mati a ocia, maolah to Tilili
hananay ko piminanom to Mati ociw. Ona Tilili ’i,ono tato’asan ho a pinangan. Naw
iro maolah a minanom to Mati ocia, halititiay ko ka’en nangra, ona ocia o sapiserer to
ka’akawang no ’ilang, mipatongalay to witamin ato sakacisoher mifalah to tatiih no
tiring. O nano to’asan maolahay to a minanom to Mati ociw ko Parakuay tamdaw, ora
Tilili hananay ’i, itiyaay i Ciyako Kalaloodan a mapatenak ko matiyaay a pinanom to ocia. O kaka’enen to romi’ami’ad o niparamraman to Mancioka hananay a kililang, o nini Mancioka ko sapisanga’ to ’epang.
O dafong no nitahepoan no kakayaran (世界遺產)
mikawitO citodongay to demak no Kiwiku, Kakaku ato Punka no Linhoko (United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO), o mihinamay a pakika
to tadamaanay dafong no nitahafan no kakaryan, ono Parakuay a radamaanay
dafong ’i,cecay aca ko mitokian i 1993 miheca, o Ra Santisima Torinita ti Parana ato
His ti Taparanki a Yiso Hui Patenakan to Sowal no Wama(Missions jésuites de la
Santísima Trinidad de Paraná et Jesús de Tavarangue). O maro’ay itini a tamdaw’i,
「Torinita nalacolan」hananay a misarahoday a pangangan, onini a nalacolan ’i, o
mapatirengay i katimaol no Parakuay ato ka’amis no Arucincin, mahaopay ko
Parana ’alo, aloman ko nani cowacoway misalamaay a tamdaw. O itiraay i
Inkarunasion Niyaro’ a Torinita i 1706 miheca a patireng tona niyaro’, ira ko isifo’ay
a potal, Tata’angay Kyokai, sefi’, pitilidan, katayalan,pitelian to to’asan dafong, ato
niyaro’ no Yincumin.
1767 miheca namalaplap ko YisoHui, naikoran to lahedaw sato ko sasiwar no Yiso
Hui,o Torinita sa ’i, awa sato ko milingwaay tona nalacolan, nikawrira, masongila’ ko
pisalof ta fangcal ko katelek taha nini.
Pihapinangan Tilid(註腳)
mikawit[1] "TESTIMONIOS DE UN PRESIDENTE – ENTREVISTA AL GRAL. HIGINIO MORÍNIGO," by Augusto Ocampos Caballero. Retrieved October 29, 2014.
[2] a b c d ラテン・アメリカを知る事典、pp.303-305 パラグアイの項(今井圭子執筆)
Pitiri'an Tilid(參考文獻)
mikawitItini i 23 00 S, 58 00 W, noNotimolan Amilika ko Paraguay.Polong no sekalay i 406,752 sq km “saka 60 ko rayray no ngangan. ”“O sekalay no sera i, 397,302 sq km, no nanom a sekalay i, 9,450 sq km ” Polong i 6,862,812 ko tamdaw.
sera(土地)Masakilac ko sera o malo kakaomahen(農業) a sera 53.80%, Malo no kilakilangan(林業) a sera 43.80%, malo no roma to a sera 2.40%.
siyoto(首都)O [[[Asuncion]](亞松森) ko Siyoto.
katomirengan no kitakit a romi’ad(國家紀念日)Pihiratengan no kitakit a romi’ad i sakalima 14 a romi’ad.
O Sawara’an no kitakit(國家) anini i ci Horacio Cartes(歐拉西歐·卡提斯), patirengan(擔任) a romi’ad i 2013 a miheca(年) saka 8 folad(月) saka 15 a romi’ad.
Pi’arawan to lakaw