Di sản văn hóa phi vật thể

Di sản văn hóa phi vật thể (tiếng Anh: Intangible cultural heritage) là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá nhân, vật thể và không gian văn hóa liên quan, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thể hiện bản sắc của cộng đồng, không ngừng được tái tạo và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức khác bao gồm lễ hội, lối sống, bí quyết truyền nghề, văn hóa ẩm thực, trang phục truyền thống. Công ước 2003 của UNESCO bác bỏ việc xếp hạng di sản văn hóa phi vật thể nên không có khái niệm xếp hạng di sản theo cấp tỉnh, cấp quốc gia hay cấp thế giới.[1]

Phân bố các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh

Ở cấp độ toàn cầu, Di sản văn hóa phi vật thể có danh sách được UNESCO đưa ra để ghi danh giá trị của các di sản văn hóa phi vật thể trên thế giới. Danh sách này được bắt đầu năm 2001 với 19 di sản, năm 2003 danh sách có thêm 28 di sản. Danh sách tiếp theo được lập vào ngày 25 tháng 11 năm 2005. Mỗi di sản văn hóa phi vật thể muốn có tên trong danh sách phải được một hoặc nhiều quốc gia đề cử cho UNESCO trước khi được một ủy ban của tổ chức này xem xét khả năng đưa vào danh sách.

Tại hội nghị lần thứ 3 họp tại Istanbul tháng 11/2008, để nâng cao nhận thức về tính cấp thiết của vấn đề bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, Ủy ban liên chính phủ về bảo tồn Di sản phi vật thể đã đưa ra hai danh sách:

  • Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại
  • Danh sách di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp

Các kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại đã được công bố trước đây nay được chuyển vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loạisửa

Danh sách này biểu hiện sự đa dạng của các di sản văn hóa phi vật thể và giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của các di sản đó. UNESCO đã công bố 90 di sản trong năm 2008 (trước đây đã được công bố là kiệt tác), 76 di sản trong năm 2009 và 47 di sản trong năm 2010[2].

Tính đến cuối năm 2010, có 213 di sản được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại[2]. Thống kê cụ thể như sau:

VùngSố lượng di sản phi vật thể đại diện của nhân loạiSố nước/vùng lãnh thổ có di sảnSố lượng di sản đa quốc giaGhi chú
Châu Phi17153
Các nước Arập11122Trong đó có 1 di sản chung với khu vực châu Âu và Bắc Mỹ, 1 di sản với khu vực châu Âu và Bắc Mỹ và khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
Châu Á–Thái Bình Dương10220[E]4Trong đó có 1 di sản chung với khu vực châu Âu và Bắc Mỹ, 1 di sản chung với các nước Arập và khu vực châu Âu và Bắc Mỹ.
Châu Âu và Bắc Mỹ5721[F]5Trong đó có 1 di sản chung với các nước Arập, 1 di sản với các nước Arập và châu Á-Thái Bình Dương, 1 di sản với khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
châu Mỹ Latinh và Caribbe30163
Tổng số2138413

Danh sách di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấpsửa

Cũng từ năm 2008, UNESCO bổ sung thêm Danh sách di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp, gồm các di sản phi vật thể mà cộng đồng có liên quan và các quốc gia thành viên UNESCO cần có các biện pháp khẩn cấp để bảo tồn. Danh sách này góp phần huy động sự hợp tác quốc tế và sự hỗ trợ cho các bên liên quan để thực hiện các biện pháp bảo vệ thích hợp. Trong năm 2009, UNESCO công bố 12 di sản và trong năm 2010 là 10 di sản thuộc nhóm này.

Quốc gia/vùng lãnh thổTên di sảnNăm được công nhận
 Trung QuốcMeshrep2010
Kỹ thuật đóng thuyền không thấm nước của Trung Quốc
Wooden movable-type printing of China
 CroatiaHát Ojkanje
Việt NamCa trù2009
 PhápCantu ở paghjella: trường ca và nghi thức tế lễ truyền miệng trên đảo Cors
 Mông CổMongol Biyelgee, vũ điệu dân gian cổ truyền Mông Cổ
Mongol Tuuli, thiên sử thi Mông Cổ
 Trung QuốcLễ hội năm mới của dân tộc Khương
 BelarusRite of the Kalyady Tsars (Christmas Tsars)
 MaliThe Sanké mon: collective fishing rite of the Sanké
 LatviaKhông gian văn hóa Suiti
 Trung QuốcMeshrep
Traditional design and practices for building Chinese wooden arch bridges
Kĩ thuật dệt vải cổ truyền của dân tộc Lê (đảo Hải Nam): xe sợi, nhuộm, dệt và thêu
 Mông CổNhạc cổ truyền của Tsuur
 KenyaTraditions and practices associated to the Kayas in the sacred forests of the Mijikenda

Ngoài ra, trong năm 2009, UNESCO cũng ghi danh ba di sản văn hoá phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp nhất theo điều 18 của Công ước về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (tiếng Anh: Register of best Intangible Heritage safeguarding activities - Article 18).

Quốc gia/vùng lãnh thổTên di sảnNăm được công nhận
Tây Ban NhaCentre for traditional culture – school museum of Pusol pedagogic project2009
 IndonesiaEducation and training in Indonesian Batik intangible cultural heritage for elementary, junior, senior, vocational school and polytechnic students, in collaboration with the Batik Museum in Pekalongan
 Bolivia

 Chile

 Peru

Safeguarding intangible cultural heritage of Aymara communities in Bolivia, Chile and Peru

Di sản phi vật thể tại Việt Namsửa

Đã được ghi danhsửa

STTTên di sản văn hóa phi vật thểĐịa điểmDanh mụcNăm công nhận
1Nhã Nhạc, Âm nhạc cung đình Việt NamThừa Thiên – HuếĐại diện cho nhân loại2003
2Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây NguyênKon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk NôngLâm ĐồngĐại diện cho nhân loại2005
3Dân ca Quan họBắc Ninh, Bắc GiangĐại diện cho nhân loại2009
4Hát Ca trùBắc Ninh, Bắc Giang, Hà Nam, Hà Tĩnh, Hải Dương, Hưng Yên, Nam Định, Nghệ An, Ninh Bình, Phú Thọ, Quảng Bình, Thái Bình, Thanh Hóa, Vĩnh Phúc, Hà NộiHải PhòngCần được bảo tồn khẩn cấp2009
5Hội Gióng ở Đền Sóc và Đền Phù ĐổngThành phố Hà NộiĐại diện cho nhân loại2010
6Hát xoanPhú ThọĐại diện cho nhân loại2011
7Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương Đại diện cho nhân loại2012
8Đờn ca tài tử Nam Bộ An Giang, Bà Rịa-Vũng Tàu, Kiên Giang, Hậu Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Cần Thơ, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh, Đồng Tháp, Long An, Bến Tre, Tây Ninh, Bình Phước, Bình Thuận, Lâm Đồng, Đồng Nai, Bình Dương, Ninh Thuận, thành phố Hồ Chí MinhĐại diện cho nhân loại2013
9Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh Nghệ AnHà TĩnhĐại diện cho nhân loại2014
10Nghi lễ Kéo coHàn Quốc, Philippines, CampuchiaViệt Nam (Lào Cai, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh)Đại diện cho nhân loại2015
11Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người ViệtNam Định, Hà Nam, Ninh Bình, Hà Nội, Thái Bình, Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Phú Thọ, Lạng Sơn, Hòa Bình, Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thừa Thiên HuếThành phố Hồ Chí MinhĐại diện cho nhân loại2016
12Bài chòiQuảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận thuộc miền Trung Việt Nam.Đại diện cho nhân loại2017
13Nghi lễ Then của người Tày, Nùng và TháiTỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Bắc Giang, Quảng Ninh và Thái Nguyên.[3]Đại diện cho nhân loại2019
14Xòe TháiTỉnh Yên Bái, Điện Biên, Lai Châu, Sơn LaĐại diện cho nhân loại2021
15Nghề làm gốm của người ChămNinh Thuận, Bình ThuậnCần được bảo vệ khẩn cấp2022

Đề cử trong các năm tiếp theosửa

STTTên di sản văn hóa phi vật thể không ổn địnhĐịa điểmDanh mụcNăm xét duyệt
1Mo MườngTỉnh Hòa Bình chủ trì cùng các tỉnh: Ninh Bình, Hà Nội, Sơn La, Phú Thọ, Thanh Hóa, Đắk Lắk.[4][5]Đại diện cho nhân loại2023 [6]
2Nghề làm tranh Đông HồTỉnh Bắc NinhCần phải bảo vệ khẩn cấp2024
3Nghệ thuật Chèo đồng bằng sông HồngThái Bình chủ trì, các tỉnh phía Bắc phối hợp.Đại diện cho nhân loại2024.[7]
4Lễ Miếu Bà Chúa Xứ Núi SamTỉnh An GiangĐại diện cho nhân loạiĐã ghi vào danh mục dự kiến
5Nghi lễ Cấp sắc của người DaoYên Bái, Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Sơn La.Đại diện cho nhân loại2025
6Tri thức và thực hành Thổ canh hốc đá của các dân tộc thiểu số vùng Cao nguyên đá Hà GiangTỉnh Hà GiangĐại diện cho nhân loạiChưa rõ
7Nghệ thuật Dù Kê của người KhmerSóc Trăng, An Giang và Trà VinhĐại diện cho nhân loạiChưa rõ
8Võ cổ truyền Bình ĐịnhTỉnh Bình ĐịnhĐại diện cho nhân loạiChưa rõ[8]
9Nghệ thuật hát xẩmNinh Bình chủ trì và các tỉnh: Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Thái Bình, Nam Định, Nghệ An, Thanh HóaĐại diện cho nhân loạiChưa rõ
10Sử thi Tây NguyênTây NguyênCần phải bảo vệ khẩn cấpChưa thực hiện
11Múa rối nướcBắc Ninh, Hà Nội, Hưng Yên, Hải DươngĐại diện cho nhân loạiĐang hoãn
12Nghệ thuật Sơn màiViệt Nam: Nam Định (Làng sơn mài Cát Đằng), Bình Dương (Làng sơn mài Tương Bình Hiệp) và Hà Nội (Làng sơn mài Hạ Thái, Làng sơn mài Duyên Trường, Làng sơn mài Bối Khê và Làng sơn mài Sơn Đồng)

Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản

Đại diện cho nhân loạiĐang hoãn.[9]

Nhầm lẫn là di sản thế giớisửa

Có một số cách hiểu sai và quan niệm sai lầm về di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam và các nước khác khi thường xếp chung vào danh mục các di sản thế giới. TS Frank Proschan trình bày tại hội thảo “Huy động truyền thông trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể” ở Hà Nội. Tại buổi thuyết trình này, TS Frank Proschan một lần nữa mong muốn tất cả hãy cùng xem xét kỹ định nghĩa về di sản văn hóa phi vật thể trong Công ước 2003 và một số hệ quả quan trọng rút ra từ định nghĩa đó. Ông cũng bàn về vấn đề sở hữu và tại sao Công ước 2003 lại bác bỏ quan điểm di sản văn hóa phi vật thể là di sản chung của nhân loại. Theo Công ước 2003, “chính các cộng đồng, nhóm người và trong một số trường hợp là các cá nhân, những người thực hành một biểu đạt văn hóa nào đó, và chỉ họ mà thôi, mới có thể là những người công nhận nó là một bộ phận cấu thành di sản văn hóa phi vật thể của họ, và chỉ họ mới có thể xác định được giá trị của nó”. TS Frank Proschan chỉ ra 3 cụm từ có thể gây hiểu nhầm thường gặp ở Việt Nam là: Di sản văn hóa phi vật thể thế giới; Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; UNESCO công nhận.[10]

UNESCO có danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại nhưng quan điểm của UNESCO cho rằng, di sản là của cộng đồng, không có di sản nào của chung nhân loại cả. Việc ghi danh là ghi danh trong một danh sách của UNESCO được các quốc gia đệ trình lên, còn chủ nhân của di sản không ai khác chính là cộng đồng. Theo cách cắt nghĩa này có thể hiểu: Quan họ là di sản của cộng đồng người dân ở Bắc Ninh, Bắc Giang. Không gian Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên thuộc về đồng bào ở Tây Nguyên, hay di sản Thực hành Then của cộng đồng Tày, Nùng, Thái chứ không phải của cả nhân loại

Di sản văn hóa phi vật thể thuộc về cộng đồng, và chỉ duy nhất thuộc về cộng đồng. Di sản văn hóa phi vật thể không thuộc về quốc gia, nhà nước, dân tộc hay nhân loại cũng như toàn thế giới. Điều này vẫn đúng cho dù di sản đó được kiểm kê, tư liệu hóa, đăng ký, đề cử, ghi danh… Trạng thái của một di sản văn hóa phi vật thể không thay đổi được khi UNESCO ghi vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại hay danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, nghĩa là di sản vẫn thuộc về cộng đồng của nó và không trở thành “di sản thế giới”, hay tài sản của nhân loại nói chung.[11]

Xem thêmsửa

Chú thíchsửa

  1. ^ Ứng xử với xếp loại di sản nhân loại
  2. ^ a b UNESCO. Intangible Heritage Lists. Truy cập 22/01/2011.
  3. ^ “Xây dựng Hồ sơ đề cử "Then Tày, Nùng, Thái" trình UNESCO đưa vào Danh sách DSVHPVT của nhân loại”. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 9 năm 2020. Truy cập ngày 9 tháng 1 năm 2020.
  4. ^ “Họp Ban Chỉ đạo về di sản văn hóa Mo Mường”. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 1 năm 2022. Truy cập ngày 22 tháng 8 năm 2021.
  5. ^ “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Mo Mường, hướng tới trở thành di sản thế giới”. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 8 năm 2021. Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2021.
  6. ^ Mo Mường hướng tới di sản văn hóa thế giới
  7. ^ Xây dựng hồ sơ nghệ thuật chèo đồng bằng sông Hồng đệ trình UNESCO đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại
  8. ^ Lập hồ sơ 2 di sản văn hóa tiêu biểu trình UNESCO: Nghệ thuật chèo đồng bằng sông Hồng và Võ cổ truyền Bình Định
  9. ^ Hồ sơ di sản sơn mài bị hoãn vô thời hạn?
  10. ^ Ghi danh UNESCO để nhấn mạnh hơn vai trò của cộng đồng
  11. ^ “Di sản văn hóa phi vật thể không thuộc về quốc gia hay nhân loại”

Liên kết ngoàisửa

  • UNESCO - Trang web chính thức của UNESCO
🔥 Top keywords: 2112: Doraemon ra đời300 (phim)Anh hùng xạ điêu (phim truyền hình 2003)Bùng phát virus Zika 2015–2016Chuyên gia trang điểmCristiano RonaldoCá đuối quỷDanh sách Tổng thống Hoa KỳDanh sách câu thần chú trong Harry PotterDanh sách tài khoản Instagram có nhiều lượt theo dõi nhấtGiải Oscar cho phim ngắn hay nhấtHoan Ngu Ảnh ThịHầu tướcHọc thuyết tế bàoJason Miller (communications strategist)Lễ hội Chọi trâu Đồ SơnLộc Đỉnh ký (phim 1998)Natapohn TameeruksNinh (họ)Phim truyền hình Đài LoanRobloxThanh thiếu niênThần tượng teenThổ thần tập sựTrang ChínhTập hợp rỗngTỉnh của Thổ Nhĩ KỳVõ Thần Triệu Tử LongXXX (loạt phim)Âu Dương Chấn HoaĐào Trọng ThiĐại học Công giáo ParisĐệ Tứ Cộng hòa PhápĐổng Tiểu UyểnĐài Truyền hình Kỹ thuật số VTCTrang ChínhPhilippe TroussierĐặc biệt:Tìm kiếmBảng xếp hạng bóng đá nam FIFAVõ Văn ThưởngChiến dịch Điện Biên PhủĐài Truyền hình Việt NamĐội tuyển bóng đá quốc gia Việt NamAdolf HitlerChủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt NamPark Hang-seoViệt NamGoogle DịchĐế quốc AkkadCleopatra VIINhà HánTrạm cứu hộ trái timHồ Chí MinhVương quốc Liên hiệp Anh và Bắc IrelandYouTubeLionel MessiFacebookGiải vô địch bóng đá châu Âu 2024Phạm Minh ChínhĐức quốc xãTô LâmNguyễn Phú TrọngGiải bóng đá Ngoại hạng AnhVương Đình HuệNguyễn Quang Hải (sinh 1997)Võ Nguyên GiápJustin BieberHoa KỳLiên XôVõ Thị Ánh XuânMai HoàngDNADừaVòng loại Giải vô địch bóng đá thế giới 2026 – Khu vực châu ÁVirginiaMai Tiến Dũng (chính khách)VirusThụy SĩẤm lên toàn cầuVõ Văn Thưởng từ chức Chủ tịch nướcLê Thánh TôngTikTokPhim khiêu dâmLịch sử Việt NamLễ Phục SinhNhà TốngVịnh Hạ LongChristian de CastriesBộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt NamRomelu LukakuFC BarcelonaI'll-ItHà NộiThành phố Hồ Chí MinhLiên đoàn bóng đá Việt NamVelizar PopovChiến tranh thế giới thứ haiVõ Thị SáuAreumĐoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí MinhThể loại:Lỗi CS1: tham số thừaHà LanGoogleÚcMinh MạngMai (phim)UkrainaTrung QuốcGiải vô địch bóng đá thế giới 2018Chủ nghĩa tư bảnYTrần Hưng ĐạoPhan Văn GiangBỉPhápĐặc biệt:Thay đổi gần đâyDanh sách Chủ tịch nước Việt NamKim Ji-won (diễn viên)Quần đảo Hoàng SaDanh sách tiểu bang Hoa Kỳ theo cách viết tắtKylian MbappéTrương Thị MaiNguyễn DuBạo lực học đườngBộ Công an (Việt Nam)Nguyễn TrãiNguyễn Văn NênCubaThủ dâmVụ sai phạm tại Tập đoàn Phúc SơnĐội tuyển bóng đá quốc gia ĐứcĐế quốc BrasilHoàng Thị Thúy Lan