Talaan ng mga salitang hiniram ng Tagalog
Listahan ng mga salitang hiniram ng wikang Tagalog
Pinayaman ng wikang Tagalog ang bokabularyo nito mula nang mabuo ito mula sa Austronesyong ugat nito sa pagkukuha ng mga salita mula sa Malay, Hokkien, Kastila, Nahuatl, Ingles, Sanskrito, Tamil, Hapones, Arabe, Persa, at Quechua.
Kastilabaguhin
Naghiram ang wikang Filipino ng mga salitang Kastila bilang resulta ng 333 taon ng paghahantad sa wikang Kastila. Sa kanilang pagsusuri ng Talahuluganang Pilipino-Ingles ni José Villa Panganiban, itinawag-pansin ni Llamzon at Thorpe (1972) na 33% ng mga salitang ugat ang nagmula sa Kastila. Dahil hindi isiniwalat ng nabanggit na pagsusuri ang dalas ng paggamit ng mga salitang ito ng mga katutubong nagsasalita, isang pag-aaral ang isinagawa ni Antonio Quilis upang maintindihan ang porsiyento ng mga salitang hango sa Kastila na ginagamit ng mga Pilipino sa mga pang-araw-araw na usapan. Sa kanyang pagsusuri, anupat inilathala ang resulta para sa Tagalog noong 1973 at Sebwano noong 1976, nalaman na 20.4% ng leksikon na ginamit ng mga nagtatagalog ang nagmula sa Kastila, habang 20.5% naman ito para sa mga nagsesebwano.[1]:391–393 Ayon kay Patrick O. Steinkrüger, depende sa uri ng teksto, halos 20% ng bokabularyo sa tekstong Tagalog ang nagmula sa Kastila.[2]:213 Sa isang pagsusuri ng korpus ng wikang Tagalog na binubuo ng pasumalang balita, at mga artikulong piksiyon at di-piksiyon na inilathala mula 2005 hanggang 2015, nalaman ni Ekaterina Baklanova na bumubuo ang salitang hango sa Kastila ng 20% ng leksikon na ginagamit.[3] Isang halimbawa ang pangungusap sa ibaba kung saan pahilis ang mga salitang hango sa Kastila (nakapanaklong ang orihinal):
- "Puwede (Puede) ba akong umumpo sa isang silya (silla) sa tabi ng bintana (ventana) habang nasa biyahe (viaje) tayo sa eroplano (aeroplano)?"
Dahil sa pagkupkop ng alpabetong Abakada noong 1940,[4] nagbago ang baybay ng karamihan sa mga salita sa wikang Filipino na hango sa Kastila. Nareporma ang mga baybay ng salitang hango sa Kastila ayon sa mga patakaran ng bagong ortograpiya. Kabilang sa mga halimbawa ang:
- agila (mula sa Kast. águila), alkalde (mula sa Kast. alcalde), bakuna (mula sa Kast. vacuna), banyo (mula sa Kast. baño), baso (mula sa Kast. vaso), biktima (mula sa Kast. víctima), bintana (mula sa Kast. ventana), bisita (mula sa Kast. visita), biyahe (mula sa Kast. viaje), braso (mula sa Kast. brazo), demokrasya (mula sa Kast. democracia), diyaryo (mula sa Kast. diario), estudyante (mula sa Kast. estudiante), heneral (mula sa Kast. general), hustisya (mula sa Kast. justicia), kama (mula sa Kast. cama), kambiyo (mula sa Kast. cambio de marcha), keso (mula sa Kast. queso), kutsara (mula sa Kast. cuchara), kuwarto (mula sa Kast. cuarto), kuwento (mula sa Kast. cuento), lababo (mula sa Kast. lavabo), mensahe (mula sa Kast. mensaje), meryenda (mula sa Kast. merienda), mikrobyo (mula sa Kast. microbio), niyebe (mula sa Kast. nieve), panyo (mula sa Kast. paño), pila (mula sa Kast. fila), plema (mula sa Kast. flema), presyo (mula sa Kast. precio), prinsesa (mula sa Kast. princesa), reseta (mula sa Kast. receta médica), reyna (mula sa Kast. reina), serbisyo (mula sa Kast. servicio), sinturon (mula sa Kast. cinturón), teklado (mula sa Kast. teclado), telebisyon (mula sa Kast. televisión), tinidor (mula sa Kast. tenedor), trabaho (mula sa Kast. trabajo), tuwalya (mula sa Kast. toalla) at yelo (mula sa Kast. hielo).[1][5][6][7]
Dumaan ang mga ibang salitang hiram sa mga pagbabago sa ponolohiya. May mga patinig na nagbago sa ilang mga salitang Kastila noong hiniram sila sa wikang Filipino, kagaya ng pagpapalit ng patinig /i/ ng /a/ sa salitang Filipino na paminta na nagmula sa salitang Kastila na pimienta,[5] at pagpapalit ng pre-nasal na /e/ ng /u/ sa mga ilang salita katulad ng unano (mula sa Kast. enano) at umpisa (mula sa Kast. empezar). Indinagdag ang protetikong /a/ sa mga salitang alisto (mula sa Kast. listo) and aplaya (from Sp. playa).[8] Natanggalan ng patinig ang mga ibang salita, hal., pusta (mula sa Kast. apostar), tarantado (mula sa Kast. atarantado), kursonada (mula sa Kast. corazonada), Pasko (mula sa Kast. Pascua) at labi (mula sa Kast. labio).[5]
Maoobserbahan din ang mga pagbabago sa katinig sa ilan sa mga salitang Kastila noong hiniram sila ng wikang Filipino. Makikita ang pagpapalit ng katinig [r] ng [l] sa mga sumusunod na salita:
- albularyo (mula sa Kast. herbolario), alma (mula sa Kast. armar), almusal (mula sa Kast. almorzar), asukal (mula sa Kast. azúcar), balbas (mula sa Kast. barba), bandila (mula sa. Kast. bandera), dasal (mula sa Kast. rezar), hibla (mula sa Kast. hebra), hilo (mula sa Kast. giro), hulma (mula sa Kast. ahormar), kasal (mula sa Kast. casar), kumpisal (mula sa Kast. confesar), litratista (mula sa Kast. retratista), litrato (mula sa Kast. retrato), multo (mula sa Kast. muerto), nunal (mula sa Kast. lunar), pastol (mula sa Kast. pastor) at pasyal (mula sa Kast. pasear).
Maoobserbahan ang pagkawala ng ponemang /l/ sa salitang kutson sa Filipino na nagmula sa colchón sa Kastila. Maoobserbahan ang pagkawala ng ponemang /t/ sa mga salitang Filipino na talino[9] (mula sa Kast. talento) at tina[10] (mula sa Kast. tinta). Natanggalan din ang mga ilang salitang hango sa Kastila ng katinig o pantig noong hiniram sa Tagalog tulad ng limos (mula sa Kast. limosna), masyado (mula sa Kast. demasiado), posas (mula sa Kast. esposas), restawran[11] (mula sa Kast. restaurante), riles (mula sa Kast. carriles), sindi (mula sa Kast. encender) at sintunado (mula sa Kast. desentonado).[1]
Noong panahon ng Renasimiyento, /j/ ang pagbigkas ng digrapong [ll] sa wikang Kastila at makikita ito sa pagbigkas at pagbaybay ng mga salitang Tagalog hango sa Kastila na ipinakilala bago ang ika-19 na siglo, kung saan naging [y] ang digrapong [ll] sa Tagalog. Ganito ang kaso sa mga salitang barya (mula sa Kast. barilla[12]), kabayo (mula sa Kast. caballo), kutamaya (mula sa. Kast. cota de malla), lauya (mula sa Kast. la olla), sibuyas (mula sa Kast. cebollas) at tabliya o tablea (mula sa Kast. tablilla de chocolate). Marahil ipinakilala (o muling ipinakilala) ang mga salitang hango sa Kastila kung saan binibigkas ang digrapong [ll] bilang /lj/ sa Tagalog noong ika-19 na siglo.[13]:308 Kabilang sa mga halimbawa ang apelyido (mula sa Kast. apellido), balyena (mula sa Kast. ballena), kalye (mula sa Kast. calle), kutsilyo (mula sa Kast. cuchillo), makinilya (mula sa Kast. maquinilla de escribir), sepilyo (mula sa Kast. cepillo de dientes), silya (mula sa Kast. silla) at sigarilyo (mula sa Kast. cigarrillo). Mayroon ding mga bihirang kaso ng mga duplikado sa Tagalog na nagmula sa parehong etimolohikal na ugat sa Kastila na kapwa nagpapakita ng impluwensya ng Renasiymentong /j/ at ang huling /λ/ na tunog, tulad ng kaso ng salitang kapares sa Tagalog na laryo at ladrilyo, kapwa mula sa Kast. ladrillo.[14] Mayroon ding mga halimbawa kung saan naging [l] ang digrapong [ll] sa Kastila noong hiniram ng Tagalog. Ganito ang kaso sa mga sumusunod na salita: kulani (mula sa Kast. collarín[13]:318-319), kursilista (mula sa Kast. cursillista) at uling (mula sa Kast. hollín[6]:86).
Nakikita ang mga natitirang impluwensya ng /ʃ/ ng Lumang at Gitnang Kastila sa ilan ng mga salitang hiniram ng Tagalog mula sa Kastila, kung saan ang tunog /ʃ/ ay naging /s/ sa Tagalog. Kabilang sa mga halimbawa ang relos (mula sa Kast. reloj, /reˈloʃ/ ang pagbigkas sa Gitnang Kastila) sabon (mula sa Kast. jabón, /ʃaˈbon/ ang pagbigkas sa Gitnang Kastila), saro (mula sa Kast. jarro, /ˈʃaro/ ang pagbigkas sa Gitnang Kastila), sugal (mula sa Kast. jugar, /ʃuˈgar/ ang pagbigkas sa Gitnang Kastila) at tasa (mula sa Kast. tajar, /taˈʃar/ ang pagbigkas sa Gitnang Kastila).[13]:307[15] Mayroon ding mga salitang hiram sa Tagalog na may bigkas na nagpapaaninag ng pagbabago ng /ʃ/ ng Gitnang Kastila tungo sa /x/ ng Modernong Kastila. Ang tunog /x/ ng Modernong Kastila ay isinasalin bilang [h] sa Tagalog na siyang pamantayang pagbigkas sa mga ibang diyalekto ng Kastila. Kabilang sa mga halimbawa ng kaso ang ahedres (mula sa Kast. ajedrez), anghel (mula sa Kast. ángel), halaya (mula sa Kast. jalea), hardin (mula sa Kast. jardín), hepe (mula sa Kast. jefe), kahera at kahero (mula sa Kast. cajera at cajero) at kahon (mula sa Kast. cajón). Mayroon ding mga bihirang kaso ng mga doblete na nagpapakita ng mga impluwensya ng /ʃ/ ng Gitnang Kastila at /x/ ng Modernong Kastila tulad ng halimbawa ng muson at muhon sa Tagalog (pareho mula sa Kast. mojón) at relos at relo (pareho mula sa Kast. reloj).
Mayroong tambalang salita na batya't palo-palo, isang parirala sa negosyo ng paglalaba kung saan marami ang mga salitang Kastila. Kinuha ang mga salita mula sa Kastilang batea para sa "banyera" at palo para sa "tungkod", na maaaring isipin na hindi nanggaling sa Kastila ng isang karaniwang Pilipino dahil sa pandiwang palo sa wikang Tagalog.
Nagbago ang kahulugan ng mga ilang salitang hiram, tulad ng kursonada (corazonada, na orihinal na nangahulugang "kutob"), na nangangahulugang "ninanasang bagay"; sospetsoso (sospechoso) na nangangahulugang "kahina-hinalang tao" at hindi ang "suspek" tulad ng orihinal; insekto (insecto) na may parehong kahulugan pa rin ngunit tumutukoy rin sa isang "pesteng mapayasong tao"; o kahit sige (sigue), isang salitang Kastila para sa "magpatuloy" o "sundin", na naintindihan na ngayong ng marami bilang "okey" o "tuloy lang".
Ikinakabit ang mga ibang Kastilang panlapi sa mga salitang Tagalog para makabuo ng mga bagong salita. Kabilang sa mga halimbawa ang pakialamero (mula sa Tag. pakialam, at sa Kast. hulaping –ero, paksang panlalaki); majongero ("mahjong", mula sa Tsino, at ang Kast. hulaping –ero); basketbolista, boksingero. Ang daisysiete ay paglalaro ng salita at portmanteau ng daisy sa Ingles at diecisiete sa Kastila ("labimpito"), na may kahulugang magiliw at kanais-nais na dalaga (na menor de edad, 17 anyos). Isang halimbawa ang bastusing katawan (Kast.: basto -> bastos & Tag.: katawan) ng dalawang kataga para sa napakaseksing katawan.
May impluwensiya pa rin ang wikang Kastila sa pagbubuo ng bagong salita sa Tagalog, hal., alaskador ("Alaska" + Kast. hulaping –ador); berde (verde = "luntian", na may kahulugang "katatawanang bulgar", isang literal na salin ng green(-minded) sa Pilipinong Ingles; na hindi madaling nauunawaan sa Espanya o alinmang bansa sa Amerikang Latino.
Impluwensya ng Kastila sa morposintaks ng Tagalogbaguhin
Bagama't napakaliit ang impluwensya ng Kastila sa morposintaks ng wikang Tagalog,[2]:211 may mga ginagamit na salitang hango sa Kastila na nakapagbago sa palaugnayan ng Tagalog.[16] Makikita ang mga malilinaw na impluwensya ng Kastila sa morposintaks ng paghahambing at pag-iiral ng mga pamaraan at pangatnig,[2]:211 gaya ng tatalakayin nang mas detalyado sa ibaba.
Kumusta bilang salitang pananong sa Tagalogbaguhin
Hindi nagmumula sa Kastila ang lahat ng mga salitang pananong sa Tagalog maliban sa kumusta. Nagmula ang salitang kumusta sa ¿cómo está? sa Kastila na nagsisilbi bilang salitang pananong sa Tagalog na ginagamit bilang kapalit ng pang-uring panlarawan o kondisyonal.[17] Maaari ring gamitin ang kumusta bilang pambati (parang Hello! sa Ingles) o bilang pandiwa (mangumusta, kumustahin).
Mga katagang panularan mula sa Kastilabaguhin
Ang Tagalog ay may ilang katagang panularan na may etimolohiya mula sa Kastila. Ginagamit ang salitang mas (mula sa Kast. más), kasabay ng mga iba pang katapat (kaysa + katagang sa, sa, kay) bilang katagang panularan ng di-pagkakatulad.[18] Ang kumpara[19] (mula sa Kast. comparado) ay isa pang katagang panularan ng di-pagkakatulad na kadalasang sinusundan ng katagang sa. Panghuli, ginagamit ang salitang pareho (mula sa Kast. parejo), na kadalasang dinudugtungan ng -ng, bilang katagang panularan ng pagkakatulad.[20]
Mga modal ng Tagalog mula sa Kastilabaguhin
Mayroong mga iilang salitang nagmula sa Kastila na nakakuha ng tungkulin bilang mga modal sa Tagalog. Ang mga modal sa Tagalog, kabilang yaong mga may palaugatan sa Kasila, ay maaaring uriin sa dalawang pangunahing grupo: ang mga salitang nagtutupad ng deontikong modalidad (yaon ay, mga modal ukol sa pagpapahayag ng inklinasyon, obligasyon at abilidad) at mga salitang nagtutupad ng epistemikong modalidad (yaon ay, mga modal ukol sa antas ng katunayan).
Natutupad ang deontikong modalidad sa Tagalog sa pamamagitan ng mga salitang isinabalarila ni Paul Schachter at Fe T. Otanes bilang mga "pandiwang huwad".[21] Isang halimbawa ng Tagalog na deontikong modal mula sa Kastila ang gusto (mula sa Kast. gusto), na ginagamit bilang pantukoy ng pagkiling o pagnanais. Itinuturing na mas ginagamit ang gusto kaysa sa kanyang mga kauri tulad ng nais o ibig, dahil nauunawaan ang mga huling nabanggit bilang mas pormal kaysa sa gusto at mas ginagamit sa pagsusulat kaysa sa pagsasalita. Isa pang halimbawa ang puwede (mula sa Kast. puede), na ginagamit upang ipahayag ang pahintulot o kakayahan. Magkasabay umiiral ang salitang puwede sa kanyang katumbas na hindi nagmula sa Kastila, maaari, at itinuturing na kaunti lamang ang pagkakaiba ng dalawang pandiwang huwad sa semantiko. Mas kolokyal at di-gaanong pormal lamang ang puwede kumpara sa maaari.[22]
Natutupad ang epistemikong modalidad sa Tagalog sa pamamagitan ng mga salitang nagsisilbi bilang malapang-abay. Ang mga salitang ito, kapag ginagamit bilang mga modal, ay karaniwang inuugnay sa sugnay na isinasamodal nila sa pamamagitan ng mga pang-angkop -ng o na. Ang isang halimbawa ng epistemikong modal mula sa Kastila na ginagamit upang ipahayag ang mataas na antas ng probabilidad ay sigurado + -ng (mula sa Kast. seguro + -ado), na itinuturing bilang salitang kasingkahulugan sa tiyak. Ang salitang siguro (mula sa Kast. seguro) ay isang epistemikong modal na nagmamarka ng katamtamang antas ng probabilidad, na magkasingkahulugan sa marahil. Ang salitang siguro ay tinutukoy rin ni Ekaterina Baklanova, isang dalubwika, bilang markador ng diskurso sa Tagalog na nagmula sa Kastila, at sa gayon ay nagkakaiba sa mga pag-aangkin ng mga ibang iskolar tulad ni Patrick Steinkrüger na wala sa mga mararaming markador ng diskurso sa Tagalog ay nagmumula sa Kastila.[23] Katulad din sa Tagalog, ang salitang siguro ay itinuturing din bilang klitikong malapang-abay sa Sebwano[24] at sa Minasbate.[25] Ang posible + -ng (mula sa Kast. posible), ay isang epistemikong modal sa Tagalog na nagmamarka ng mababang antas ng probabilidad. Kabilang sa mga halimbawa ng mga epistemikong modal ng Tagalog mula sa Kastila na nagmamarka ng labis na antas ng katindihan ang masyado + -ng (mula sa Kast. demasiado) at sobra + -ng (mula sa Kast. sobra) habang nagmamarka ang medyo (mula sa Kast. medio) ng katamtamang antas ng katindihan.
Mga pangatnig ng Tagalog mula sa Kastilabaguhin
May mga iilang pangatnig sa Tagalog na may Kastilang palaugatan. Pinalitan ng o, isang pangatnig na pamukod (mula Kast. o) ang "kun", ang katutubong katapat sa lumang Tagalog,[26] kaya lumpias na ang huling nabanggit. Ang dalawang pangatnig na paninisay sa Tagalog na nagmula sa Kastila ay pero (from Kast. pero) at kaso (mula sa Kast. caso),[27] kapwa itinuturing na magkasingkahulugan sa kanilang mga katutubong katapat ngunit, subalit, atbp.
Mga salitang hiram na nagbagong-semantikabaguhin
Noong inadopta sa Tagalog, nagbagong-semantika o nagbagong-kahulugan ang iilang mga terminong nagmula sa Kastila. Sinasabing nagbagong-semantika ang isang salitang hiram kung ang kanyang kahulugan ay lumilihis sa orihinal na kahulugan ng salita sa pinagmulang wika (sa kasong ito, Kastila). Ang isang uri ng pagbabagong-semantika ay ang tinatawag na pagkikitid-semantika, na isang pangyayari sa lingguwistika kung saan ang kahulugan ng isang salitang nagmula sa Kastila ay nagtamo ng di-gaanong pangkalahatang o ingklusibong kahulugan sa Tagalog. Nagkakaroon ng pagkikitid-semantika kapag nagiging mas tiyak ang paggamit ng isang salita. Halimbawa, ang salitang kuryente ay nagmumula sa Kastilang , na isang pangkalahatang termino na pantukoy sa anumang agos, de-kuryente man o hindi. Noong isinama ang salitang corriente sa Tagalog bilang kuryente, kumitid-semantika ito at naging limitado ang paggamit nito sa pagtukoy sa dagibiting agos, di-gaya ng kanyang katapat sa Kastila. Isa pang halimbawa ng pagkikitid-semantika ay ang salitang ruweda, isang salitang nagmula sa Kastilang rueda na tumutukoy sa anumang uri ng gulong. Noong isinama ito sa Tagalog, naging mas tiyak ang paggamit nito at naging limitado ang kanyang kahulugan sa sasakyang pangkarnabal.
Maaari ring magkaroon ng pagbabagong-semantika sa pamamagitan ng pakikialam ng isa pang wika, kadalasan ang wikang Ingles. Maaaring magresulta ang pangyayaring ito sa bagong interpretasyon ng isang salitang nagmula sa Kastila sa pagpapaugnay nito sa isang kahulugan sa Ingles kapag naging bahagi ito ng Tagalog. Isang halimbawa ang salitang libre, na nagmula sa pagsasalin sa Kastila ng free sa Ingles, ngunit ginagamit sa Tagalog na may kahulugang "walang gastos o bayad", isang paggamit na ituturing bilang mali sa Kastila dahil mas angkop ang salitang gratis. Isa pang halimbawa ang salitang iskiyerda, na nagmula sa Kastilang izquierda na nangangahulugang "kaliwa", ngunit ginagamit ito sa Tagalog na may kahulugang "tumalilis".
Narito ang talaan ng mga salitang nagmula sa Kastila na nagbagong-semantika noong naging bahagi ng Tagalog:
Tagalog | Salitang pinagmulan sa Kastila | Katumbas sa Kastila |
---|---|---|
Alahero | Alhajero ("kahon ng alahas") | Joyero |
Algodon[28] | Algodon ("bulak") | Pagapa; pez blanco |
Almohadilya[29] | Almohadilla ("maliit na unan") | Alfombrilla para el ratón o mouse |
Almusal | Almorzar ("magtanghalian") | Desayuno |
Asar[30] | Asar ("ihawin") | Molestar |
Bahura | Bajura ("baybayin" o "mababaw na tubig") | Arrecife coralina |
Barkada | Barcada ("lulan ng bangka" o "biyahe sa bangka") | Pandilla de amigos o camaradas |
Basta | Basta ("sapat") | Siempre y cuando; siempre que |
Bida | Vida ("buhay") | Protagonista |
Biskotso | Bizcocho ("mamon") | Pan tostado |
Bulsa | Bolsa ("bag") | Bolsillo |
Dehado | Dejado ("naiwan" o "walang-ingat") | Desfavorecido; desaventajado |
Delikado | Delicado ("maselan") | Peligroso |
Dilihensiya | Diligencia ("sipag" o "bilin") | Pedir un préstamo |
Disgrasya | Desgracia ("kasawian") | Accidente |
Diskarte | Descarte ("iwaksi") | Ingeniosidad; capacidad de improvisación |
Gisado | Guisado ("nilaga") | Salteado |
Harana | Jarana ("kaguluhan", "pakikisalu-salo" o "walang-taros na pagsasaya") | Serenata |
Hepe | Jefe ("puno" o "amo") | Comisario; jefe de policía |
Impakto | Impacto ("salpok" o "dagok") | Espíritu maligno |
Inutil | Inútil ("walang silbi") | Sexualmente impotente |
Iskiyerda | Izquierda ("kaliwa") | Irse de; abandonar |
Kabayo | Caballo ("koda") | Tabla de planchar |
Kabisera | Cabecera ("ulo" o "ulunan ng kama") | Capital; ciudad cabecera |
Kakawate | Cacahuate ("mani") | Madre de cacao |
Kasilyas | Casillas ("kubikulo") | Baño |
Konyo | Coño ("salitang bulgar at masama") | De clase alta |
Kubeta | Cubeta ("balde") | Baño |
Kulebra | Culebra ("ahas") | Culebrilla; herpes zóster |
Kursonada | Corazonada ("kutob") | Deseo del corazón |
Kuryente | Corriente ("daloy") | Electricidad; corriente eléctrica |
Labakara | Lavacara ("hilamusan") | Toalla de tocador |
Lakwatsa | Cuacha ("dumi") | Vaguear; holgazanear; hacer novillos |
Lamyerda | Mierda ("dumi") | Vaguear; holgazanear; hacer novillos |
Libre | Libre ("malaya") | Gratis |
Liyamado | Llamado ("tinawagan", "pinangalanan" o "itinalaga") | Favorecido |
Mantika | Manteca ("mantikilya") | Aceite |
Muta | Mota ("batik" o "dumi") | Legaña |
Palengke | Palenque ("istakada" o "bakod") | Mercado |
Palitada | Paletada ("sanpala" o "sandulos") | Yeso |
Papagayo | Papagayo ("loro") | Cometa |
Parada | Parada ("hinto") | Desfile |
Parol | Farol ("ilawan", "lampara" o "ilaw sa kalye") | Estrella navideña |
Parolero | Farolero ("tagapagsindi ng lampara") | Artesano de estrellas navideñas |
Pasamano | Pasamano ("dalaydayan") | Alféizar, repisa de la ventana |
Pitso | Pecho ("dibdib" o "suso") | Pechuga de pollo |
Postiso | Postizo ("huwad" o "nababakas") | Prótesis dental; dentadura postiza |
Putahe | Potaje ("nilagang gulay o sopas") | Plato |
Rebentador | Reventador ("manunulsol") | Petardo |
Rekado | Recado ("mensahe" o "bilin") | Especia; condimiento |
Ruweda[31] | Rueda ("gulong") | Rueda de la fortuna |
Semilya | Semilla ("binhi") | Semen |
Sentido | Sentido ("diwa" o "kahulugan") | Templo; sien |
Siguro | Seguro ("sigurado") | Quizás; probablemente |
Silindro | Cilindro ("silinder") | Armónica |
Sintas | Cintas ("laso", "teyp" o "sinturon") | Cordón de zapato; cintas para zapatos |
Siyempre | Siempre ("palagi") | Por supuesto |
Suplado | Soplado ("hinanginan" o "pinapintog") | Presuntuoso, arrogante |
Suporta | Soportar ("pagtiisan") | Apoyo |
Sustansya | Sustancia (meaning "substance") | Sustancia nutritiva; nutriente |
Tirada | Tirada ("ihagis" o "bilang ng nalimbag") | Diatriba |
Todas | Todas ("lahat") | Matar |
Todo | Todo ("lahat", "buong", "bawat", atbp.) | Al máximo |
Tosino | Tocino ("bacon") | Carne curada endulzada |
Tsamporado | Champurrado ("atole batay sa tsokolate") | Arroz al chocolate |
Tsika | Chica ("babae") | Chisme |
Turon | Turrón ("nougat") | Rollo de platano frito |
Tuwalya | Toalla ("tuwalya") | Mondongo; tripa; callos |
Mga salitang nagmula sa mga pangmaramihang pangngalan sa Kastilabaguhin
Lumilitaw ang iilan sa mga salitang hiniram ng Tagalog sa Kastila sa kanilang pangmaramihang anyo, minamarka ng -s o -es. Gayunman, sa Tagalog, hindi itinuturing bilang pangmaramihan ang mga ganitong salita at katulad ng mga katutubong salita sa Tagalog, kailangang magdagdag ng mga, ang markador ng pangmaramihan, sa unahan ng salita.[32] Halimbawa, ang salitang butones (mula sa Kast. botones) ay itinuturing bilang isahan sa Tagalog at ang kanyang anyong pangmaramihan ay mga butones.
Salitang Tagalog | Salitang Kastila | Kahulugan sa Kastila |
---|---|---|
Alahas | Alhaja (maramihan: alhajas) | Alahas; hiyas |
Alkatsopas | Alcachofa (maramihan: alcachofas) | Alkatsopas (Cynara scolymus) |
Aratiles | Dátil (maramihan: dátiles) | Datilero (Phoenix dactilyfera) |
Armas | Arma (maramihan: armas) | Sandata; braso |
Balbas | Barba (maramihan: barbas) | Balbas |
Banyos | Baño (maramihan: baños) | Banyo; paliguan |
Bayabas | Guayaba (maramihan: guayabas) | Bayabas (Psidium guajava) |
Beses | Vez (maramihan: veces) | Beses |
Boses | Voz (maramihan: voces) | Boses; tinig |
Butones (bar. bitones) | Botón (maramihan: botones) | Butones |
Datos | Dato (maramihan: datos) | Katotohanan; detalye; piraso ng impormasyon; datos |
Garbansos | Garbanzo (maramihan: garbanzos) | Garbansos (Cicer arietinum) |
Gastos | Gasto (maramihan: gastos) | Gastos; gugol; paggasta |
Gisantes | Guisante (maramihan: guisantes) | Tsitsaro (Pisum sativum) |
Guwantes | Guante (maramihan: guantes) | Guwantes |
Kalatas[33] | Carta (maramihan: cartas) | Sulat; talangguhit; karta |
Kamatis | Tomate (maramihan: tomates) | Tomato (Lycopersicum esculentum) |
Kasilyas | Casilla (maramihan: casillas) | Kubikulo; kubol |
Kastanyas | Castaña (maramihan: castañas) | Kastanyas (Castanea spp.) |
Kostilyas | Costilla (maramihan: costillas) | Rib |
Kubyertos | Cubierto (maramihan: cubiertos) | Kubyertos |
Kuwerdas | Cuerda (maramihan: cuerdas) | Lubid; tali; kuwerdas |
Kuwintas | Cuenta (maramihan: cuentas) | Hiyas |
Kuwitis | Cohete (maramihan: cohetes) | Kuwitis |
Labanos | Rabano (maramihan: rabanos) | Labanos (Raphanus sativus) |
Lansones | Lanzón[34] (maramihan: lanzones) | P. Kast. para sa Lansium domesticum |
Letsugas | Lechuga (maramihan: lechugas) | Lettuce (Lactuca sativa) |
Manggas | Manga (maramihan: mangas) | Manggas |
Mansanas | Manzana (maramihan: manzanas) | Mansanas (Malus domestica) |
Materyales | Material (maramihan: materiales) | Materyales |
Medyas | Media (maramihan: medias) | Medyas |
Opisyales | Oficial (maramihan: oficiales) | Opisyales |
Oras | Hora (maramihan: horas) | Oras (sukat ng panahon) |
Panderetas | Pandereta (maramihan: panderetas) | Panderetas |
Palanas[33] | Plana (maramihan: planas) | Kapatagan |
Papeles | Papel (maramihan: papeles) | Papel |
Patatas | Patata (maramihan: patatas) | Patatas (Solanum tuberosum) |
Pares | Par (maramihan: pares) | Pair |
Pasas | Pasa (maramihan: pasas) | Pasas |
Pastilyas | Pastilla (maramihan: pastillas) | Pilduras; tableta; kendi |
Peras | Pera (maramihan: peras) | Peras (Pyrus spp.) |
Perlas | Perla (maramihan: perlas) | Perlas |
Pilduras | Pildora (maramihan: pildoras) | Pilduras; tableta |
Pohas | Foja (maramihan: fojas) | Pohas |
Posas | Esposa (maramihan: esposas) | Posas |
Presas | Presa (maramihan: presas) | Presas (Fragaria x ananassa) |
Prutas | Fruta (maramihan: frutas) | Prutas |
Pulbos | Polvo (maramihan: polvos) | Alikabok; pulbos |
Pulseras | Polvo (maramihan: pulseras) | Pulseras |
Puntos | Punto (maramihan: puntos) | Tuldok; punto; puntos (paligsahan) |
Rehas | Reja (maramihan: rejas) | Rehas |
Riles | Carril (maramihan: carriles) | Landas; daanan |
Rosas | Rosa (maramihan: rosas) | Rose (Rosa spp.) |
Salas | Sala (maramihan: salas) | Sala |
Sapatos | Zapato (maramihan: zapatos) | Sapatos |
Sardinas | Sardina (maramihan: sardinas) | Sardinas (Clupeidae) |
Senyales | Señal (maramihan: señales) | Senyas; tanda |
Senyas | Seña (maramihan: señas) | Senyas; tanda |
Sibuyas | Cebolla (maramihan: cebollas) | Sibuyas (Allium cepa) |
Sigarilyas | Seguidilla[35] (maramihan: seguidillas) | P. Kast. para sa Psophocarpus tetragonolobus |
Silahis[36] | Celaje (maramihan: celajes) | Kulumpon ng ulap |
Singkamas | Jícama (maramihan: jícamas) | Singkamas (Pachyrhizus erosus) |
Sintas | Cinta (maramihan: cintas) | Laso; teyp; puntas |
Sintomas | Síntoma (maramihan: síntomas) | Sintomas |
Sopas | Sopa (maramihan: sopas) | Sabaw |
Sorbetes | Sorbete (maramihan: sorbetes) | Sorbetes |
Tsinelas | Chinela (maramihan: chinelas) | Tsinelas |
Tsismis | Chisme (maramihan: chismes) | Chismis |
Ubas | Uva (maramihan: uvas) | Ubas (Vitis spp.) |
Uhales | Ojal (maramihan: ojales) | Uhales |
Uhas | Hoja (maramihan: hojas) | Dahon |
Mga salitang nagmula sa mga pandiwa ng Kastilabaguhin
Ikinapit ang iilang pandiwa ng Kastila sa Tagalog. Karamihan sa mga ito ay nasa anyong pawatas na kakikitaan ng pagtanggal ng huling /r/, tulad ng salitang intindi na nagmula sa entender, isang Kastilang pandiwa.[37] Makikita rin ito sa mga pandiwa ng Chavacano na nagmula sa Kastila at maipangangatuwiran na nagmula ang mga salitang ito sa ibinagong anyo ng Kastila (Chavacano o isang pidgin).[38] Maaaring tingnan ang isang talaan ng mga salitang hiram na ito. Sa kabilang panig, noong ikinapit sa Tagalog, ang huling /r/ ng mga pandiwang Kastila sa kani-kanilang anyong pawatas ay nagigigng /l/. Gayon ang kalagayan ng mga sumusunod na salitang hiram: almusal (mula sa Kast. almorzar), dasal (mula sa Kast. rezar), duplikal (mula sa Kast. repicar[39]), kasal (mula sa Kast. casar), kumpisal (mula sa Kast. confesar), minindal (mula sa Kast. merendar), pasyal (mula sa Kast. pasear) at sugal (mula sa Kast. jugar). Sa mga ilang kaso, nanatili ang huling /r/ sa salitang Tagalog tulad ng andar (mula sa Kast. andar), asar (mula sa Kast. asar) at pundar (mula sa Kast. fundar).
Ikinakapit din ang mga binanghay na pandiwang Kastila sa Tagalog. Kabilang sa mga halimbawa ang: para (mula sa. parar), pasa (mula sa Kast. pasar), puwede (mula sa Kast. poder), tira (mula sa Kast. tirar) at sige (mula sa Kast. seguir). Ang imbiyerna ay nagmumula sa Kastilang pandiwa infernar at diumano’y inilikha ni Ricardo "Rikki" Dalu, noong una para ilarawan ang maimpiyernong karamdaman at pagkabigo habang dumadalo sa klase sa Kastila.[40] Sa mga ilang kaso, isinasama ang pandiwang binanghay sa isa pang salita para makabuo ng mga morpema sa Tagalog tulad ng mga sumusunod: asikaso (mula sa kombinasyon ng Kast. hacer at Kast. kaso), balewala o baliwala (mula sa kombinasyon ng Kast. valer at Tag. wala), etsapwera (mula sa kombinasyon ng Kast. echar at Kast. fuera) at kumusta (mula sa kombinasyon ng Kast. cómo at Kast. estar).
Pandiwa sa Tagalog | Pandiwa sa Kastila | Kahulugan sa Kastila |
---|---|---|
Akusa | Acusar | Akusahan; paratangan |
Alsa | Alzar | Iangat; itaas; ipatayo |
Analisa | Analizar | Suriin |
Apela | Apelar | Apela, mamanhik |
Apruba | Aprobar | Magpatibay; pahintulutan |
Apura | Apurar | Tapusin; magmadali (Lat. Am.) |
Alkila (bar. arkila) | Alquilar | Magrenta; magparenta |
Asinta | Asentar | Itutok sa pook; ilapag |
Aturga | Otorgar | Ipagkaloob; ibigay; igawad |
Awtorisa | Autorizar | Pahintulutan |
Bara | Barrar | Putikan |
Bati | Batir | Batihin |
Beripika | Verificar | Patunayan |
Bulkanisa | Vulcanizar | Bulkanisa |
Bura | Borrar | Magbura |
Burda | Bordar | Magburda |
Deklara | Declarar | Magpahayag |
Determina | Determinar | Magpasiya |
Dikta | Dictar | Mag-utos |
Dimiti | Dimitir | Magbitiw sa tungkulin |
Dirihi | Dirigir | Mamahala; mangasiwa |
Disapruba | Disaprobar | Di-sang-ayunan |
Disarma | Desarmar | Mag-alis ng sandata |
Disimpekta | Desinfectar | Magdisimpekta |
Disimula | Disimular | Itago; takpan |
Diskarga | Descargar | Alisan ng kargada; ikarga-pakuha |
Diskita | Desquitar | Bumawi |
Diskubri | Descubrir | Matuklasan |
Dismaya | Desmayar | Masira ang loob; masiphayo |
Distrungka | Destroncar | Hawanin |
Galbanisa | Galvanizar | Galbanisahin |
Gisa | Guisar | Maglaga |
Hulma | Ahormar | Hugisan |
Husga | Juzgar | Hatulan |
Imbestiga | Investigar | Mag-imbestiga; siyasatin |
Imbita | Invitar | Mag-anyaya |
Intindi | Entender | Intindihin; unawain |
Itsa | Echar | Ihagis |
Kalkula | Calcular | Kalkulahin; tayahin |
Kansela | Cancelar | Ikansela |
Kanta | Cantar | Mag-awit |
Karga | Cargar | Ikarga; punuin |
Kodipika | Codificar | Isakodigo |
Kondena | Condenar | Kondenahin |
Konserba | Conservar | Makatipid |
Konsidera | Considerar | Isaalang-alang; ituring |
Kubli | Cubrir | Itago; itakip |
Kubra | Cobrar | Maningil |
Kula | Colar | Salain; Magpaputi |
Kulti | Curtir | Magpaitim |
Kumbida | Convidar | Mag-anyaya |
Kumbinsi | Convencir | Kumbinsihin |
Kumpara | Comparar | Ihambing |
Kumpirma | Confirmar | Kumpirmahin |
Kumpiska | Confiscar | Kumpiskahin; samsamin |
Kumpuni (bar. kompone) | Componer | Ibuo; umakda; ayusin |
Kusi | Cocer | Magluto |
Laba | Lavar | Maglaba; maghugas |
Legalisa | Legalizar | Legalisahin |
Liberalisa | Liberalizar | Liberalisahin |
Manipula | Manipular | Manipulahin |
Marka | Marcar | Magmarka |
Nomina | Nominar | Hirangin |
Obliga | Obligar | Pilitan; obligahin |
Obserba | Observar | Obserbahan; pagmasdan |
Opera | Operar | Magpatakbo |
Palsipika | Falsificar | Palsipikahin; doktorin |
Palya | Fallar | Mabigo |
Paralisa | Paralizar | Paralisahin |
Pasa | Pasar | Iabot; mangyari; danasin |
Pasma[41] | Pasmar | Magpahanga; magpamangha |
Pinta | Pintar | Magpinta |
Pirma | Firmar | Maglagda |
Pormalisa | Formalizar | Gawing pormal |
Prepara | Preparar | Maghanda |
Preserba | Preservar | Panatilihin |
Proklama | Proclamar | Ipahayag; iproklama |
Pundi | Fundir | Tunawin; pagsamahin |
Punta | Apuntar | Pumuntirya; ituro; isulat |
Purga | Purgar | Magpurga |
Pursigi | Perseguir | Ipagpatuloy; sundan; habulin; umusig |
Pusta | Apostar | Pumusta; tumaya |
Ratipika | Ratificar | Magpatibay |
Reboka | Revocar | Bawiin |
Rekomenda | Recomendar | Magrekomenda |
Repina | Refinar | Pinuhin |
Sangkutsa | Sancochar o Salcochar | Pakuluan sa tubig at asin |
Salba | Salvar | Iligtas |
Sara | Cerrar | Isara |
Silbi | Servir | Maglingkod |
Sindi | Encender | Magpaapoy; buksan |
Sulda | Soldar | Maghinang; pagkaisahin |
Sulsi | Zurcir | Tumahi; maghayuma |
Sumite | Someter | Sumupil; lupigin; ipasa |
Suspende | Suspendir | Suspindihin |
Tantiya | Tantear | Kapain; timbangin; tantiyahin |
Taranta | Atarantar | Magpatulala; magpasilaw |
Tasa | Tajar | Tumaga; gupitin; hiwain |
Timpla | Templar | Magpalamig; gawing katamtaman |
Tumba | Tumbar | Patumbahin |
Tusta | Tostar | Tustahin |
Umpisa | Empezar | Magsimula |
Mga salitang tambalan na may nakahalong Kastila at Tagalogbaguhin
Binubuo ang ilang salitang tambalan ng Tagalog sa pamamagitan ng pagkakahalo ng katutubong salita sa Tagalog at salitang nagmula sa Kastila, tulad ng sa kaso ng sawikaing balat-sibuyas, na kombinasyon ng Tagalog na balat at Kastilang cebolla. Itinatangi ni Ekaterina Baklanova, isang dalubwika, ang di-kukulangin sa dalawang uri ng Kastilang-Tagalog na salitang tambalan: ang hibridong salitang hiram (hybrid loanwords)[42] o pinaghalong paghiram (mixed-borrowings)[43] ay mga bahagyang naisalinwikang salita na inangkop sa Tagalog, hal. karnerong-dagat (mula sa salitang Kastila carnero marino) at anemonang-dagat (mula sa salitang Kastila anémona de mar), habang ang mga hibridong neolohismo (hybrid neologisms)[44][45] ay mga bagong salita na inimbento ng mga Pilipino na gumagamit ng katutubong materyal at hiniram na materyal na asimilado na, hal. pader-ilog, na nagmula sa pagkahalo ng salitang Tagalog ilog at salitang Kastila pared (na inangkop sa Tagalog bilang pader).
Nasa ibaba ang talaan ng mga ilang salitang tambalan na may nakahalong Kastila at Tagalog. Dahil sa kakulangan ng pagsasapamantayan, iba ang pagkasulat ng ilan sa mga salitang tambalan na nakalista sa ibaba (yaon ay, walang gitling) sa ibang panitikang nakabatay sa Tagalog. Halimbawa, habang karaniwang makikita ang terminong sirang-plaka sa maraming akdang Tagalog na walang gitling, mayroong mga ilang pagkakataon kung saan isinusulat ang salita na may gitling tulad ng kaso sa isa sa mga aklat na isinulat ng Tagapangulo ng Komisyon sa Wikang Filipino Virgilio Almario, na pinamagatang Filipino ng mga Filipino: mga problema sa ispeling, retorika, at pagpapayaman ng wikang pambansa. Isa pang halimbawa ang terminong takdang-oras, na matatagpuan din sa panitikan na walang gitling. Bilang panuntunan, gigitlingan ang salita sa ibaba kung mayroon itong kahit isang instansya na nakasulat ito na may gitling sa mga akdang pampanitikan batay sa Tagalog.
Salitang tambalan | Mga salitang ugat |
---|---|
Agaw-eksena | agaw (mula sa Tagalog) + eksena (mula sa Kast. escena) |
Alsa-balutan | alsa (mula sa Kast. alzar) + balutan (mula sa Tagalog) |
Amoy-tsiko | amoy (mula sa Tagalog) + tsiko (mula sa Kast. chicozapote) |
Anemonang-dagat | anemona (mula sa Kast. anémona) + dagat (mula sa Tagalog) |
Bagong-salta | bago (mula sa Tagalog) + salta (mula sa Kast. saltar) |
Balat-sibuyas | balat (mula sa Tagalog) + sibuyas (mula sa Kast. cebollas) |
Balik-eskwela | balik (mula sa Tagalog) + eskwela (mula sa Kast. escuela) |
Bantay-sarado | bantay (mula sa Tagalog) + sarado (mula sa Kast. cerrado) |
Bigay-todo | bigay (mula sa Tagalog) + todo (mula sa Kast. todo) |
Boses-ipis | boses (mula sa Kast. voces) + ipis (mula sa Tagalog) |
Boses-palaka | boses (mula sa Kast. voces) + palaka (mula sa Tagalog, frog) |
Bugbog-sarado | bugbog (mula sa Tagalog) + sarado (mula sa Kast. cerrado) |
Bulak-niyebe | bulak (mula sa Tagalog) + niyebe (mula sa Kast. nieve) |
Dilang-anghel | dila (mula sa Tagalog) + anghel (mula sa Kast. angel) |
Dilang-baka | dila (mula sa Tagalog) + baka (mula sa Kast. vaca) |
Doble-ingat | doble (mula sa Kast. doble) + ingat (mula sa Tagalog) |
Doble-talim | doble (mula sa Kast. doble) + talim (mula sa Tagalog) |
Epikong-bayan | epiko (mula sa Kast. poema épico) + bayan (mula sa Tagalog) |
Esponghang-dagat | espongha (from. Sp. esponja) + dagat (mula sa Tagalog) |
Giyera-patani | giyera (mula sa Kast. guerra) + patani (mula sa Tagalog) |
Hating-globo | hati (mula sa Tagalog) + globo (mula sa Kast. globo) |
Hiram-kantores | hiram (mula sa Tagalog) + kantores (mula sa Kast. cantores) |
Kabayong-dagat | kabayo (mula sa Kast. cavallo) + dagat (mula sa Tagalog) |
Karnerong-dagat | karnero (mula sa Kast. carnero) + dagat (mula sa Tagalog) |
Kayod-marino | kayod (mula sa Tagalog) + marino (mula sa Kast. marino) |
Kilos-protesta | kilos (mula sa Tagalog) + protesta (mula sa Kast. protesta) |
Kuwentong-bayan | kwento (mula sa Kast. cuento) + bayan (mula sa Tagalog) |
Lakad-pato | lakad (mula sa Tagalog) + pato (mula sa Kast. pato) |
Leong-dagat | leon (mula sa Kast. león) + dagat (mula sa Tagalog) |
Mukhang-pera | mukha (mula sa Tagalog) + pera (mula sa Kast. perra gorda o perra chica) |
Pader-ilog | pader (mula sa Kast. pared) + ilog (mula sa Tagalog) |
Pampalipas-oras | lipas (mula sa Tagalog) + oras (mula sa Kast. horas) |
Panday-yero | panday (mula sa Tagalog) + yero (mula sa Kast. hierro) |
Patay-malisya | patay (mula sa Tagalog) + malisya (mula sa Kast. malicia) |
Pusong-mamon | puso (mula sa Tagalog) + mamon (mula sa Kast. mamón) |
Sanib-puwersa | sanib (mula sa Tagalog) + puwersa (mula sa Kast. fuerza) |
Siling-haba | sili (mula sa Kast. chile) + haba (mula sa Tagalog) |
Siling-labuyo | sili (mula sa Kast. chile) + labuyo (mula sa Tagalog) |
Singsing-pari | singsing (mula sa Tagalog) + pari (mula sa Kast. padre) |
Sirang-plaka | sira (mula sa Tagalog) + plaka (mula sa Kast. placa) |
Sulat-makinilya | sulat (mula sa Tagalog) + makinilya (mula sa Kast. maquinilla) |
Taas-presyo | taas (mula sa Tagalog) + presyo (mula sa Kast. precio) |
Tabing-kalsada | tabi (mula sa Tagalog) + kalsada (mula sa Kast. calzada) |
Tabing-kalye | tabi (mula sa Tagalog) + kalye (mula sa Kast. calle) |
Takaw-aksidente | takaw (mula sa Tagalog) + aksidente (mula sa Kast. accidente) |
Takaw-disgrasya | takaw (mula sa Tagalog) + disgrasya (mula sa Kast. desgracia) |
Takdang-oras | takda (mula sa Tagalog) + oras (mula sa Kast. horas) |
Takdang-petsa | takda (mula sa Tagalog) + petsa (mula sa Kast. fecha) |
Tanim-bala | tanim (mula sa Tagalog) + bala (mula sa Kast. bala) |
Tanim-droga | tanim (mula sa Tagalog) + droga (mula sa Kast. droga) |
Taong-grasa | tao (mula sa Tagalog) + grasa (mula sa Kast. grasa) |
Tubig-gripo | tubig (mula sa Tagalog) + gripo (mula sa Kast. grifo) |
Tulak-droga | tulak (mula sa Tagalog, to push) + droga (mula sa Kast. droga) |
Tulog-mantika | tulog (mula sa Tagalog) + mantika (mula sa Kast. manteca) |
Tunog-lata | tunog (mula sa Tagalog) + lata (mula sa Kast. lata) |
Inglesbaguhin
Ginagamit ang Ingles sa mga pang-araw-araw na pakikipag-usap sa Tagalog. Taglish ang tawag sa ganitong uri ng pakikipag-usap. Makabago at panteknikal ang karamihan ng mga salitang Tagalog na hiniram sa Ingles, ngunit ginagamit din ang mga salitang Ingles bilang pampaikli (napakahaba ang mararaming salitang Tagalog na isinalinwika mula sa Ingles) o para maiwasan ang literal na salin at pag-uulit ng isang salita sa Tagalog. Pangalawa ang Ingles sa pinaghihiraman ng salita sa Tagalog pagkatapos ng Kastila. Sa nasusulat na wika, pinapanatili ang baybay ng mga salitang ingles sa isang pangungusap sa Tagalog, ngunit kung minsan, isinsulat sila ayon sa palatinigan ng Tagalog. Narito ang mga iilang halimbawa:
Tagalog | Ingles | (Mga) salitang tradisyonal |
---|---|---|
Adik | Drug addict | Durugista (Kast. drogas + -ista) |
Adyenda | Agenda | |
Bag | Bag | Supot |
Bakwit | Evacuate | Lumikas |
Barbikyu | Barbecue | |
Basketbol | Basketball | |
Beysbol | Baseball | |
Bilyar | Billiard | |
Biskwit | Biscuit | |
Bistek | Beef steak | |
Bodabil | Vaudeville | |
Boksing | Boxing | |
Bolpen | Ballpoint pen | |
Drayber | Driver | Tsuper (Kast. chofer) |
Dyaket | Jacket | |
Dyakpat | Jackpot | |
Dyip/Dyipni | Jeep/Jeepney | |
Gadyet | Gadget | |
Gradweyt | Graduate | Nakapagtapos ng pag-aaral; gradwado (Kast. graduado) |
Hayskul | High school | Paaralang sekundarya (sekundarya = Kast. secundaria); Mataas na paaralan |
Helikopter | Helicopter | |
Interbyu | Interview | Panayam, Entrebista (Kast. entrevista) |
Internet | Internet | |
Iskedyul | Schedule | Talaorasan (oras = Kast. horas) |
Iskolar | Scholar | |
Iskor | Score | Puntos (Kast. punto) |
Iskul | School | Paaralan |
Iskrip | Script | |
Iskrin | Screen | Tabing |
Iskuter | Scooter | |
Iskuwater | Squatter | |
Ispayral | Spiral | Balisungsong |
Ispiker | Speaker (tao) | Tagapagsalita, Tagatalumpati, Mananalumpati |
Isponsor | Sponsor | Tagatangkilik |
Isport | Sport | Palaro, Palakasan, Paligsahan (isinasalin din bilang "timpalak" o "torneo") |
Isprey | Spray | Wisik |
Istandard | Standard | Pamantayan, Panukatan |
Kabinet | Cabinet | Aparador (Kast.) |
Kambas | Canvass | |
Kapirayt | Copyright | Karapatang-sipi |
Karot | Carrot | Asinorya, Asanorya |
Kemikal | Chemical | |
Kendi | Candy | Minatamis |
Ketsap | Ketchup | Sarsa (Kast. salsa) |
Keyk | Cake | |
Kompyuter | Computer | |
Korek | Correct | Ayos, Tama (Sans.), Tumpak |
Kyut | Cute | Lindo (l) & Linda (b) (Kast.) |
Lider | Leader | Pinuno |
Lobat[46] | Low battery | |
Madyik | Magic | Salamangka |
Magasin | Magazine | |
Miskol[46] | Missed call | |
Miting | Meeting | Pulong |
Nars | Nurse | |
Okey | OK, Okay | Sige (Kast. sigue) |
Plastik | Plastic | |
Pulis | Police | |
Rali | Rally | |
Sandwits | Sandwich | |
Tambay | Stand by | |
Tenis | Tennis | |
Tin-edyer | Teenager | Lalabintaunin |
Titser | Teacher | Guro (Sans. "guru"), Maestro (l) & Maestra (b)(Kast.) |
Tisyu | Tissue | |
Traysikel | Tricycle | Trisiklo |
Trey | Tray | |
Wais | Wise | Mautak, Maabilidad (abilidad = Kast.) |
Malaybaguhin
Mararaming mga salitang Malay ang pumasok sa bokabularyong Tagalog noong panahong pre-kolonyal dahil ang Lumang Malay ay naging lingua franca ng kalakalan, komersyo at ugnayang diplomatiko noong panahong pre-kolonyal sa kasaysayan ng Pilipinas gaya ng pinatutunayan ng Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna ng 900 PK at mga salaysay ni Pigafetta nang dumating ang mga Kastila sa bansa mga limang siglo pagkatapos. Ang iilang salitang hiram sa Malay, tulad ng bansa at guro, ay kalaunang idinagdag sa wikang Tagalog noong unang bahagi ng ika-19 na siglo. Ang mga salitang binanggit ay mga mungkahi ni Eusebio T. Daluz, isang yumaong na dalubwika, na tanggapin para sa paglilinang ng wikang Tagalog at sa kalaunan ay naging laganap ang paggamit ng mga ito sa edukadong bahagi ng populasyong nagsasalita ng Tagalog.[47]
Tagalog | Palaugatan |
---|---|
Balaklaot[48] | barat laut (Malay, hilagang-kanluran) |
Batubalani[49] | batu (Malay at Tagalog) + berani (Malay, matapang) |
Bibingka[50] | kuih bingka (Malay, tumutukoy sa mamon na gawa sa kamoteng-kahoy) |
Bilanggo | belenggu (Malay, posas o kadena) |
Binibini[51] | bini (Malay, asawang babae) |
Bunso[52] | bongsu (Malay, pinakabata na ipinanak) |
Dalamhati | dalam (Malay, sa loob) + hati (Malay, atay) |
Dalubhasa[53] | juru (Malay, eksperto) + bahasa (Malay, wika) |
Hatol[54] | atur (Malay, kaayusan o pagkakaayos) |
Kanan[55] | kanan (Malay, kanan) |
Kawal[56] | kawal (Malay, bantay, patrolya o tanod) |
Kulambo[57] | kelambu (Malay, moskitero) |
Lagari[58] | gergaji (Malay, serutso) |
Lunggati | lung (Tagalog - salitang ugat, lungkot[13]:88) + hati (Malay, atay) |
Luwalhati | luwal (Tagalog, sa labas) + hati (Malay, atay) |
Uluhati | ulo (Tagalog) + hati (Malay, atay) |
Pighati | pedih (Malay, sakit) + hati (Malay, atay) |
Pilak[59] | perak (Malay, plata) (Talagang nagmula sa Khmer) |
Pirali[60] | pijar (Malay, borax) |
Salaghati | salag o salak (Tagalog, puno at pinatag) + hati (Malay, atay) |
Takal[61] | takar (Malay, panukat ng kapasidad para sa langis, atbp.) |
Tanghali[62] | tengah (Malay, kalahati) + hari (Malay, araw) |
Tiyanak[63] | puntianak (Malay, tumutukoy sa bampira, multo o katawang muling-binuhay na sumisipsip ng dugo) |
Usap[64] | ucap (Malay, pagbigkas) |
Sanskritobaguhin
Tinatantiya ni Jean Paul-Potet na may halos 280 salita sa Tagalog na nagmula sa Sanskrito.[13]:269 Gaya ng karamihan ng mga wikang Austronesyo, karamihan ng bokabularyong Sanskrito na isinama sa Tagalog ay di-tuwirang hiniram sa pamamagitan ng Malay o Habanes.[65] Habang ipinaniwalaan noon na may mahalagang papel ang Malay sa pagkalat ng impluwensiya ng Indiyanong leksikon sa Timog-silangang Asya, may mga ilang salita na hindi atestado sa Lumang Malay ngunit naroroon sa Lumang Habanes, kaya binibigyang-diin ang posibilidad na mas mahalaga ang papel ng Lumang Habanes sa pagkalat nitong mga salita sa Maritimong Timog-silangang Asya kumpara sa inakala rati. Kabilang sa mga halimbawa ng ganitong salita na umabot din sa Pilipinas ang anluwagi ("karpintero"; mula sa uṇḍahagi sa Habanes na may parehong kahulugan) and gusali (mula sa gusali sa Habanes na may kahulugang "panday"). Dahil mas malapit ang mga salitang ito sa mga katapat na Gitnang Indo-Aryano, hindi nakalista sa ibaba ang mga ganoong salita.[66]
Tagalog | Sanskrito | Kahulugan sa Tagalog |
---|---|---|
agham | āgama (आगम): pagkuha ng kaalaman, siyensiya | siyensiya |
antala | antara (अन्तर): tagal, puwang | balam |
asal | ācāra (आचार): paraan ng pagkilos, pag-uugali, gawi | pag-uugali, gawi |
bahala | bhara (भार): pasan, bigat, mabigat na trabaho | pangasiwaan, alagaan, asikasuhin |
balita | vārtā (वार्ता): salaysay, ulat | ulat hinggil sa mga pangyayari sa paligid |
bansa | vaṃśa (वंश): tubo ng kawayan, talaangkanan, dinastiya, lahi | bayan, nasyon |
banyaga | vaṇijaka (वणिजक): mangangalakal; negosyante | dayuhan |
basa | vaca (वच): boses; pagsasalita | pagtunghay at pag-unawa sa nakasulat |
Bathala | batthara (भट्टार): taong maharlika; kagalang-galang | Kataas-taasang Tao, Diyos |
bihasa | abhyasa (अभ्यास): kinaugalian | dalubhasa, sanay |
budhi | bodhi (बोधि): pag-unawa | konsiyensiya |
dawa[13]:73,191 | yava (यव): hordeum vulgare | Panicum miliaceum |
daya | dvaya (द्वय): doble-kara; kasinungalingan | pandaraya, panlilinlang |
diwa | jīva (जीव): prinsipyo ng buhay; napakahalagang hininga | espiritu, kaluluwa |
diwata | devata (देवता): pagka-diyos | anito, diyosa, nimpa |
dukha | dukkha (दुःख): kalungkutan; karalitaan; kahirapan | kahirapan |
dusa | doṣa (दोष): pinsala; kasiraan; masasamang bunga | paghihirap |
dusta | dūṣita (दूषित): nadungisan; nahalay; nasaktan | siniraan |
gadya | gaja (गज) | elepante |
ganda | gandha (गन्ध): bango; halimuyak | kariktaan |
guro | guru (गुरु): maestro; guro | tagapagturo, titser |
halaga | argha (अर्घ): halaga | kabuluhan, presyo |
halata | arthaya (अर्थय): madama | kapansin-pansin |
haraya | hridaya (हृदय): puso | imahinasyon, guni-guni |
hina | hīna (हीन): mas mahina/mababa kaysa sa; inabandona; kulang | dupok |
hiwaga | vihaga (विहग): ibon | misteryo, milagro |
kasubha | kusumbha (कुसुम्भ): carthamus tinctorius | carthamus tinctorius |
kastuli | kastūrī (कस्तूरी): abelmoschus moschatus | abelmoschus moschatus |
katha | kathā (कथा): isang mapagkunwaring kuwento; pabula | akda, piksiyon, imbensyon |
katakata | pag-uulit ng kathā (कथा): kuwento, pabula | alamat, pabula, kuwentong-bayan |
kalapati; palapati | pārāpataḥ (पारापत): pitson | pitson |
kuba | kubja (कुब्ज): bukot | bukot |
kuta | kota (कोट): muog, tanggulan | muog |
ladya | raja (राज): hari, pinuno,soberano | raha |
lagundi | nirgundi (निर्गुण्डि): vitex negundo | vitex negundo |
laho | rāhu (राहु): eklipse | eklipse, mawala |
lasa | rasa (रस): presyong pandama sa pagkainnn, iamnamin | impresyong pandama sa pagkain |
likha | lekhā (लेखा): pagguhit; pigura | lalangin |
madla | mandala (मण्डल): bilog; pulutong | publiko |
maharlika | maharddhika (महर्द्धिक): maunlad | karingalan, panlipunang uri ng mga Tagalog bago ang panahon ng Kastila na binuo ng mga pinalaya |
makata | Tag. ma- + kathā (कथा): kuwento; pabula | manunula |
mukha | mukha (मुख): harapan ng ulo mula noo hanggang baba | harapan ng ulo mula noo hanggang baba |
mula | mula (मूल): batayan, saligan, pinagmulan, pinagsimulan | galing sa, sapol noon |
mutya | mutya (मुत्य): perlas | anting-anting, perlas, irog |
paksa | paksha (पक्ष): isang punto o bagay na pinagtatalakayan | tema, pinag-uusapan o tinatalakay na bagay |
palibhasa | paribhasa (परिभाषा): pagsasalita; pamimintas; pagsumbat | balintunay, uyam, pintas |
parusa | Tag. pa- + dusa, mula sa Sanskritong doṣa (दोष) | kastigo |
patola | patola (पटोल): trichosanthes dioica | luffa acutangula |
raha | raja (राजन्): hari, ladya | ladya (makasaysayan) |
saksi | sākṣin (साक्षिन्): testigo | testigo |
sakuna | zakuna (शकुन): isang ibong nagbabadya | riwara |
salamuha | samuha (समूह): pagtitipon, pulutong | pakikihalubilo sa mga tao |
salanta | randa (रण्ड): nalumpo, baldado | baldado |
salita | carita (चरित): ugali, mga kilos, mga gawa, pakikipagsapalaran | wikain, sabi |
samantala | samantara (समान्तर): magkahilera | habang |
sampalataya | sampratyaya (सम्प्रत्यय): tiwala, kumpiyansa | manalig, maniwala sa Diyos |
sandata | saṃyatta (संयत्त): handa, nakaalisto | armas |
sigla | sīghra (शीघ्र): mabilis, matulin | sigasig, bitalidad |
sinta | cintā (चिन्ता): isip | mahal |
suka | cukra (चुक्र): binagre | binagre |
sutla | sūtra (सूत्र): sinulid, pisi, kawad | seda |
tanikala | sṛṅkhala (शृङ्खल): kadena | kadena |
tingga | tivra (तीव्र): tin, bakal, asero | plomo |
tsampaka | campaka (चम्पक): magnolia champaca | magnolia champaca |
upang | upa (उप): patungo, malapit sa | para, sa gayon |
Tamilbaguhin
Ang ugnayan sa pakikipagkalakalan ng Indiya at Maritimong Timog-silangang Asya sa loob ng mahigit 2,000 taon, na pinatibay ng pagtatag ng Tamil bilang isang wikang pampanitikan sa Indiya simula noong ika-9 na siglo, ay nagpahintulot sa pagkakalat ng mga salitang hiram mula sa Drabida sa mga iilang lokal na wika ng Timog-silangang Asya, kabilang dito ang Lumang Malay at Tagalog. Ipinapakita sa ibaba ang isang talaan ng mga salitang Tagalog na nagmula sa Tamil.[67]
Tagalog | Tamil | Kahulugan sa Tamil | Kahulugan sa Tagalog |
---|---|---|---|
bagay[67] | வாகை (vagai) | uri, klase; kalakal; pag-aari; hanapbuhay | bagay; artikulo |
baril[67] | வெடில் (veḍil) | pagsabog | uri ng sandata |
bilanggo[67] | விலங்கு (vilaṅgu) | kadena sa paa; posas; kadenahan | preso |
gulay[67] | குழை (kulai) | lumambot, malamasa, lutung-luto | pagkaing halaman |
kalikam[13]:302 | காரிக்கம் (kārikkam) | di-kuladong telang bulak | burdadong balabal mula sa Brunei |
kawal[67] | காவல் (kāval) | bantay; tanod | sundalo; mandirigma |
kawali[67] | குவளை (kuvaḷai) | lalagayan na may bungangang malawak; tasa | prituhan |
kiyapo[67] | கயப்பு (kayappū) | bulaklak na pantubig | pistia stratiotes |
mangga[67] | மாங்காய் (māngāi) | hilaw na mangga | mangifera indica |
malunggay[67] | முருங்கை (murungai) | moringa oleifera | moringa oleifera |
misay[67] | மீசை (mīcai) | bigote | bigote |
palisay[67] | பரிசை (paricai) | kalasag | kalasag na ginagamit sa sayaw ng mandirigma |
puto[67] | புட்டு (puttu) | isang uri ng minatamis | uri ng kakanin |
tupa[13]:303 | ஆட்டுப்பட்டி (āṭṭu-p-paṭṭi) | isang kawan ng tupa | karnero |
Arabe at Persabaguhin
Napakaunti ang mga kilalang salitang Tagalog na nagmula sa wikang Arabe o Persa, ngunit madalas na ginagamit ang iilan sa mga ito tulad ng "salamat". Ayon kay Jean-Paul Potet, mayroong 60 salitang Tagalog na nakikilala nang may makatuwirang kompiyansa na nanggaling sa Arabe o Persa, at nahiram ang kalahati rito marahil (halos 23%) o walang alinlangan (halos 26%) sa pamamagitan ng Malay.[68] Tuwirang nagmula ang natitirang kalahati naman sa Arabe o Persa, tulad ng salitang gumamela (ang katawagang Tagalog para sa mga bulaklak na Hibiscus, na nagmula Arabeng جميلة na nangangahulugang maganda). Ipinapakita ng talahanayan sa ibaba ang mga iba't ibang salitang hiram sa Arabe, kabilang ang mga makalulumang at matutulaing salita, na isinama sa leksikong Tagalog. Kung itinuturing na hiniram ang isang salitang Arabe sa pamamagitan ng Malay, tinutukoy rin ang dinaanang salita sa Malay.
May iilang salitang hiniram ng Tagalog sa Kastila na may pinagmulan sa wikang Arabe.[69] Kabilang dito ang alahas (mula sa Kast. alhaja na nagmula naman sa Arabeng حاجة na nangangahulugang "bagay na kinakailangan o mahalaga"), albayalde (mula sa Kast. albayalde na nagmula naman sa Arabeng بياض na nangangahulugang "puti" o "kaputian"), alkansiya (mula sa Kast. alcancía na nagmula naman sa Arabeng كنز na nangangahulugang "kayamanan"), alkatsopas (mula sa Kast. alcachofa na nagmula naman sa Arabeng الخُرْشُوف), almires (mula sa Kast. almirez na nagmula naman sa Arabeng مهراس), asapran (mula sa Kast. azafrán mula sa Persang zarparan na nangangahulugang "gintong nakabitin”[70]), baryo (mula sa Kast. barrio na nagmula naman sa Arabeng بَرِّي), kapre (mula sa Kast. cafre na nagmula naman sa Arabeng كَافِر), kisame (mula sa Kast. zaquizamí na nagmula naman sa Arabeng سقف في السماء na nangangahulugang "kisame sa langit"), atbp. Hindi kasama sa ibabang talahanayan ang mga ganitong Hispano-Arabeng salita dahil nakatuon lamang ito sa mga salitang hiram na tuwirang nagmula sa Arabe at Persa, o di-tuwirang hiniram sa Malay.
Tagalog | Arabe/Persa | Dinaanang salitang Malayo | Kahulugan sa Tagalog |
---|---|---|---|
agimat[13]:331 | عَزِيمَة (Arabeng `azimah: anting-anting, mutya, pangkukulam) | ajimat (anting-anting) | anting-anting |
alak[13]:331 | عرق (Arabeng `araq: inuming alkohol) | arak (inuming alkohol) | inuming alkohol |
anakura[71] | ناخوذا (Persang nakhoodha: kapitan ng barko) | nakhoda (kapitan ng barko) | kapitan ng barko |
daulat[13]:331 | دولة (Arabeng dawlah: pag-ikot, pagbaliktad ng kapalaran) | daulat (kaunlaran, kaligayahan) | swerte; kapalaran |
gumamela | جميلة (Arabeng jamiilah: maganda) | hibiscus | |
hukom[13]:331 | حكم (Arabeng ḥukm: kahatulan) | hukum (kahatulan, batas) | tagahatol |
katan[13]:331 | ختان (Arabeng khatān: pagtutuli) | tuli | |
kupya[13]:332 | كوفية (Arabeng kuufiyyah: gora, keffieh) | kopiah (sombrero) | uri ng helmet |
malim[13]:332 | معلم (Arabeng mu`allim: guro) | malim (pilotong pandagat) | pilotong pandagat |
mansigit[13]:332 | مسجد (Arabeng masjid: moske) | templo | |
paham[13]:332 | فَهْم (Arabeng fahm: pag-unawa) | faham (agham, pag-unawa) | taong may pinag-aralan; iskolar |
pangadyi | Tag. pang- + حاجي (Arabeng 'ḥājjī: isang peregrino sa Mecca) | pengajian (pagbigkas, pagbasa) | dasal ng Muslim; dasal sa Tagalog na diyos |
pinggan[72] | ﭙﻨﮔان (Persang pingān: tasa, mangkok) | pinggan (plato, platito) | plato |
salabat[13]:332 | شربة (Arabeng sharbah: anumang inumin na walang alak) | tsaa na gawa sa luya | |
salamat[73] | سلامة (Persang salāmah: salamat, mula sa Arabeng salāmāt سلامت: kapayapaan at pagpapala (pambati o pampasalamat) | salamat | |
salapi[13]:333 | صرف (Arabeng ṣarf: magbayad, kumita) | barya; pera | |
salawal[72] | سروال (Persang sarwaal: pantalon) | seluar (pantalon) | pang-ibabang damit |
siyak[13]:333 | شيخ (Arabeng shaykh: matanda, maestro, guro, sheik) | siak (tagapag-alaga ng moske) | klerigong Muslim |
sumbali[13]:333 | سبحل (Arabeng 'sabḥala': sabihin o ulitin ang "Subhan Allah") | paghiwa ng lalamunan ng hayop | |
sunat[13]:333 | سنة (Arabeng sunnah: tradisyon, lalo na ang mga tradisyon sa Islam) | sunat (pagpapatuli) | pagpapatuli ng tilin |
Hokkienbaguhin
Karamihan ng mga salitang hiniram ng Tagalog sa Tsino ay hinango sa Hokkien, ang Timog Tsinong uring sinasalita sa Pilipinas. Kamakailan lamang ang halos lahat ng mga 163 salitang hango sa Hokkien na tinipon at sinuri ni Gloria Chang-Yap at hindi lumalabas sa mga unang Kastilang diksiyonaryo ng Tagalog.[13]:334 Pumasok ang maraming salitang hiram tulad ng pansit[74] sa bokabularyong Tagalog noong pananakop ng mga Kastila kung saan naranasan ng Pilipinas ang pagdagsa ng mga mandarayuhang Tsino (karamihan mula sa mga lalawigan ng Fujian at Guangdong sa Timog Tsina[75]) habang naging pandaigdigang entrepôt ang Maynila sa pagyabong ng Kalakalang Galeyong Manyila-Acapulco[76][77] Pinalakas ng mga kaakit-akit na pagkakataong pangkabuhayan ang imigrasyon ng mga Tsino sa Kastilang Maynila at dinala ng mga bagong dating na Tsino ang kani-kanilang mga kadalubhasaan, tradisyon sa pagluluto at wika, na nakaimpluwensiya ang huli sa mga katutubong wika ng Pilipinas sa pamamagitan ng mga salitang hiram, karamihang may kaugnayan sa pagluluto.[78]:5[79]
Tagalog | Hokkien | Kahulugan sa Hokkien | Kahulugan sa Tagalog |
---|---|---|---|
angkak[78]:137 | 紅麴/âng-khak | pulang lebadura | pulang lebadura |
apyan[78]:131 | 鴉片/a-phiàn | opyo | opyo |
ate[78]:141 | 阿姊/á-chí | katawagan sa panganay na babae | katawagan sa panganay na babae |
baktaw[78]:143 | 墨斗/ba̍k-táu | tintang pananda ng karpintero | tintang pananda ng karpintero |
bakya[78]:130 | 木屐/ba̍k-kia̍h | kahoy na sapatos | kahoy na sapatos |
bataw[78]:135 | 扁豆/pà-taŭ | bitsuwelas (lablab purpureus) | bitsuwelas (lablab purpureus) |
batsoy[78]:137 | 肉水/bà-cuì | ulam kung saan lomo ng baboy ang pangunahing sangkap | sinabawang pansit na may lamanloob ng baboy |
bihon[78]:137 | 米粉/bî-hún | isang uri ng pansit | isang uri ng pansit |
biko[78]:137 | 米糕/bí-kō | pinatamis na kakanin | pinatamis na kakanin |
bilawo[78]:140 | 米樓/bí-lâu | "suson ng bigas" (literal) | salaan ng bigas/lalagyan ng pagkain |
bimpo[78]:130 | 面布/bīn-pǒ | labakara | labakara |
bithay[13]:338[78]:140 | 米篩/bi-thaî | salaan ng bigas | salaan ng butil at buhangin |
bitso[78]:137 | 米棗/bí-chó | pinritong kakanin na gawa sa galapong | katawagan sa youtiao sa Pilipinas |
betsin | 味精/bī-cheng | monosodium glutamate | monosodium glutamate |
buwisit[80] | 無衣食/bō-uî-sít | walang swerte | istorbo |
diko[78]:141 | 二哥/jī-kô[81][82] | katawagan sa ikalawang panganay na lalaki | katawagan sa ikalawang panganay na lalaki |
diso | 二嫂/jī-só[83] | asawa ng pangalawang panganay na lalaki | hipag |
ditse[78]:141 | 二姊/jī–cì[84] | katawagan sa ikalawang panganay na babae | katawagan sa ikalawang panganay na babae |
ginto[85] | 金條/kim-tiâu | bara ng oro | oro (Au) |
goto[78]:135 | 牛肚/gû-tǒ͘ | tuwalya ng baka | lugaw na may tuwalya ng baka |
gunggong[78]:132 | 戇戇/gōng-gōng | bobo | bobo |
hikaw[78]:130 | 耳鉤/hǐ-kau | aretes | aretes |
hopya[78]:137 | 好餅/hō-pià | matamis na mamon na may munggo | matamis na mamon na may munggo |
hukbo[78]:142 | 服務/hôk-bū | serbisyo | sandatahang pangkat |
husi[78]:130 | 富絲/hù-si | de-kalidad na bulak | tela na may hibla ng pinya |
huwepe[78]:131 | 火把/huè-pĕ | sulo | sulo |
huweteng[78]:145 | 花檔/huê-tĕng | uri ng sugal | uri ng sugal |
impo[86] | 姆婆/ḿ-pô[87] / 引婆/ín-pô[88] | lola | lola |
ingkong[78]:142[86] | 𪜶公/in-kông[89] | lolo | lolo |
inso[78]:142 | 𪜶嫂/ín-só[83] | hipag | hipag sa kuya |
Intsik | 𪜶叔/in-chek/in-chiak[90][91] | tito | (impormal) mga Tsinong tao, wika, o kultura |
katay[78]:145 | 共刣/kā-thâi | ihiwa nang sabay-sabay | pagpapatay sa hayop na kakainin |
kikiam[92] | 五香/ngó͘-hiang | ngo hiang | ngo hiang |
kintsay[78]:136 | 芹菜/khîn-chaĭ | apium graveolens | apium graveolens |
kiti[78]:134 | 雞弟/ke-tǐ | sisiw | sisiw |
kutsay[78]:136 | 韭菜/khû-chaĭ | allium ramosum | allium ramosum |
kusot[78]:143 | 鋸屑/kù-sùt | piyaos | piyaos |
kuya[78]:141 | 哥兄/ko͘–hiaⁿ[93] | katawagan sa nakatatandang kapatid na lalaki | katawagan sa nakatatandang kapatid na lalaki |
lawin[78]:134 | 老鷹/laū-yêng | anumang ibon mula sa Accipitridae o Falconidae | anumang ibon mula sa Accipitridae o Falconidae |
lawlaw[78]:109 | 老/laû | luma | nakabitin na umaalog-alog |
lithaw[94][78]:142 | 犁頭/lé-thaú | araro | sudsod ng araro |
lomi[78]:138 | 滷麵/ló͘-mī | lor mee - uri ng Tsinong pansit | lomi – isang uri ng pansit ng mga Tsinoy |
lumpiya[78]:138 | 潤餅/lûn-pià | karne, gulay o hipon na ibinalot sa harinang pambalot | karne, gulay o hipon na ibinalot sa harinang pambalot |
mami[78]:138 | 肉麵/mà-mĭ | karne at pansit sa sabaw | karne at pansit sa sabaw |
maselan[78]:132 | ma- + 西儂/se-lâng | taga-Kanluran; Kanluranin | pihikan |
miswa[78]:138 | 麵線/mī-sòaⁿ | inasnang pansit ng mga Tsino | uri ng pansit na may pinung-pinong hibla |
pansit[78]:139 | 便食/pân-si̍t | putahe na madaling lutuin hal. pansit | anumang putahe na may luglog |
pakyaw[78]:145 | 跋繳/pák-kiaù | ibigay nang pabungkos-bungkos | pagbibili nang maramihan o lahatan |
paslang[78]:133 | 拍死人/phah-sí-lāng | ipatay | ipatay |
petsay[78]:136 | 白菜/pē-chaĭ | brassica rapa subsp. pekinensis | brassica rapa subsp. pekinensis |
pesa[78]:139 | 白煠魚/pē-sà-hí | simpleng pinakuluang isda | simpleng pinakuluang isda |
pinse[78]:131 | 硼砂/piên-sē | borax | borax |
pisaw[13]:340 | 匕首/pì-siù | patalim | maliit na kutsilyo |
puntaw[78]:131 | 糞斗/pùn-taù | pandakot | pandakot |
puthaw[95] | 斧頭/pú-thâu | palakol | maliit na palakol |
sampan | 舢板/san-pán | Tsinong barko | Tsinong barko |
samyo[78]:135 | 糝藥粉/sám+iôq+hùn | magwisik ng pinulbos na gamot | halimuyak |
sangko[78]:142 | 三哥/sâ-kô | katawagan sa ikatlo sa panganay na lalaki | katawagan sa ikatlo sa panganay na lalaki |
sangki[78]:139 | 三紀/sâ-kì | illicium verum | illicium verum |
sanse[78]:142 | 三姊/sâ–cì | katawagan sa ikatlo sa panganay na babae | katawagan sa ikatlo sa panganay na babae |
singki[78]:133 | 新客/sin-kheh | bagong bisita o kostumer | baguhan |
sitaw[78]:136 | 青豆/chî-taŭ | vigna unguiculata subsp. sesquipedalis | vigna unguiculata subsp. sesquipedalis |
siyaho | 姐夫/tsiá-hu | bayaw (asawa ng ate) | asawa ng ate o babaeng pinsan |
siyakoy | 油炸粿/iû-cha̍h-kóe | youtiao | shakoy o lubid-lubid |
siyansi[78]:141 | 煎匙/chian-sî | pambaligtad at panghango ng ipinrito sa kawali | pambaligtad at panghango ng ipinrito sa kawali |
sotanghon[78]:139 | 蘇打粉/so͘-táⁿ-hún | uri ng pansit na may naaaninag na hibla | uri ng pansit na may naaaninag na hibla |
suki[96] | 主客/chù–khè | mahalagang kostumer | regular na kostumer; tagatangkilik |
sungki[78]:130 | 伸牙/chûn-khì | ngiping nakausli | baluktot na ngipin |
susi[78]:131 | 鎖匙/só–sî | pambukas o pansara ng kandado | pambukas o pansara ng kandado |
suwahe[78]:134 | 沙蝦/suā-hé | metapenaeus ensis | metapenaeus ensis |
suya[78]:133 | 衰啊/soe-a | pananalita para sa "Ang malas!" | yamot |
siyokoy[78]:146 | 水鬼/cuí-kuì | espiritu ng tubig; demonyo ng tubig | sireno |
siyomay[78]:139 | 燒賣/siō-maĭ | pinasingaw na dimsum | siomai – pinasingaw na dimsum |
siyopaw[78]:139 | 燒包/siō-paŭ | bāozi na pinalamanan ng karne | siopao – bāozi na pinalamanan ng karne |
taho[78]:139 | 豆花/taū-hû | tokwa | panghimagas na gawa sa utaw, arnibal, at sago |
tahure (bar. tahuri)[78]:139 | 豆花/taū-hû | tokwa | pinakasim na tokwa sa toyo |
tangà[97][78]:134 | 蟲仔/thâng-á | maliit na insekto/kulisap/uod | panggabing kulisap (clothes moth) |
tanglaw[78]:132 | 燈籠/tiêng-laú | lampara; ilawan | ilaw |
tanso[78]:144 | 銅索/táng-sò | alambreng tanso | kobre (Cu); bronse |
tawsi[78]:140 | 豆豉/tāu-si | utaw na pinreserba sa toyo | utaw na pinreserba sa toyo |
timsim (bar. tingsim)[78]:132 | 灯心/tiêng-sîm | mitsa ng ilawang de-langis | mitsa ng ilawang de-langis |
tinghoy[78]:132 | 燈火/tiêng-huè | kingki, paritan | kingki, paritan |
tikoy[78]:140 | 甜粿/tiⁿ-kóe | matamis na kakanin | matamis na kakanin |
tito[78]:136 | 豬肚/ti-tǒ͘ | tripa ng baboy | tripa ng baboy |
tiyak[78]:134 | 的確/tiak-khak | talaga | sigurado |
toge[78]:136 | 豆芽/tāu-gê | gulaying usbong ng monggo | gulaying usbong ng monggo |
tokwa[78]:140 | 豆乾/taū-kuâ | pagkain na gawa sa kinultang balatong | pagkain na gawa sa kinultang balatong |
totso[78]:140 | 豆油醋魚/taū-iū-chò-hí | isdang niluto sa toyo at suka | ginisang isda na may tahure |
toyo[78]:140 | 豆油/tāu–iû | uri ng sawsawan | uri ng sawsawan |
tsaa | 茶仔/chhâ-á | inumin na gawa sa dahon | inumin na gawa sa dahon |
tutsang[78]:131 | 頭鬃/thâu-chang | buhok | maikling buhok sa ulo ng babae |
upo[78]:136 | 瓠瓜/ō-pú | lagenaria siceraria | lagenaria siceraria |
utaw[78]:136 | 黑豆/ō-taŭ | balatong (glycine max) | balatong (glycine max) |
wansoy (bar. unsoy, yansoy)[78]:137 | 芫荽/iān-suî | kulantro (coriandrum sativum) | kulantro (coriandrum sativum) |
Haponesbaguhin
Kaunti lamang ang mga salitang Tagalog na nagmula sa Hapones.[13]:343 Ipinakilala ang karamihan nito noong ikadalawampung siglo lamang tulad ng tansan[98] (mula sa 炭酸 sa Hapones na tumutukoy sa soda at karbonado) at karaoke (mula sa カラオケ sa Hapones, na literal na nangangahulugang "orkestrang walang laman") ngunit may mga kakaunting salitang Hapones na lumitaw sa mga unang diksiyonaryong Kastila ng Tagalog tulad ng katana (espadang Hapones, mula sa かたな sa Hapones na may parehong kahulugan).
Nanggaling ang iilang biro sa Tagalog sa nakakatawang reinterpretasyon ng mga terminong Hapones bilang mga salitang Tagalog tulad ng otousan (mula sa お父さん ng Hapones na nangangahulugang "ama") na binigyan ng kahulugang utusan (na nangangahulugang "tagapaglingkod" o "katulong") sa Tagalog.[13]:346 Para naman sa salitang Japayuki sa Tagalog, tumutukoy ito sa mga migranteng Pilipino na dumagsa sa Hapon simula noong dekada 1980 upang magtrabaho bilang mga tagapaglibang at isa itong pinaglaguman ng salitang Japan sa Ingles at ang salitang Hapon na yuki (o 行き, na nangangahulugang "papunta" or "nakasalalay").
Tagalog | Hapones | Kahulugan sa Hapones | Kahulugan sa Tagalog |
---|---|---|---|
bonsay[99]:22 | 盆栽 (bonsai) | maliit na nakapaso na halaman | maliit na nakapaso na halaman; (balbal) bansot sa tangkad |
dorobo[99]:41 | 泥棒 (dorobō) | magnanakaw; mangloloob | magnanakaw; mangloloob |
dyak en poy[100] o jak en poy | じゃん拳ぽん (jankenpon) | larong bato–bato–pik | larong bato–bato–pik |
karaoke | カラオケ (karaoke) | pagkanta na may kasabay na musika na nairekord | pagkanta na may kasabay na musika na nairekord |
karate[101] | 空手 (karate) | isang uri ng sining marsiyal | isang uri ng sining marsiyal |
katana[13]:343 | 刀 (katana) | isang espadang Hapones | isang espadang Hapones |
katol[13]:344 | 蚊取り線香 (katorisenkō) | insensong pantaboy sa lamok | insensong pantaboy sa lamok |
kimona[13]:344 | 着物 (kimono) | tradisyonal na kasuotang Hapones | tradisyonal na blusang Pilipino na gawa sa pinya o husi |
kirey[13]:344 | 奇麗 (kirei) | maganda; kaibig-ibig; marikit | (balbal) maganda; kaibig-ibig; marikit |
kokang[13]:344 | 交換 (kōkan) | palitan; pagpapalitan | (balbal) palitan; pagpapalitan |
pampan[13]:344 | ぱんぱん (panpan) | (balbal) patutot (lalo na noong kakatapos lamang ng WWII) | (balbal) patutot |
shabu | シャブ (shabu) | (balbal) methamphetamine hydrochloride | methamphetamine hydrochloride |
taksan-taksan[13]:344 | 沢山 (takusan) | marami | (balbal) marami |
tansan | 炭酸 (tansan) | karbonadong tubig | takip ng bote |
tsunami | 津波 (tsunami) | agwahe | agwahe |
Toto | おとうと(otōto) | nakababatang kapatid o anak | batang lalaki[102][103] |
Nahuatlbaguhin
Nakakuha ang Tagalog ng mga salitang Nahuatl sa pamamagitan ng Kastila mula sa Kalakalang Galeon sa Bireynato ng Mehiko noong panahon ng Kastila.[104]
Narito ang mga iilang halimbawa:
Salitang Tagalog | Salitang Ugat sa Nahuatl | Salitang Kastila | Kahulugan at Karagdagang Komento |
---|---|---|---|
abukado | ahuacatl | aguacate | persea americana |
akapulko (bar. kapurko) | acapolco | acapulco | senna alata |
alpasotis (bar. pasotis) | epazotl | epazote | chenopodium ambrosioides |
atole[105] | atolli | atole | kola na gawa sa harina |
atsuwete | achiotl | achiote | bixa orellana |
guwatsinanggo | cuauchilnacatl | guachinango | matalas; maulo; tuso |
kakaw | cacáhuatl | cacao | theobroma cacao |
kakawati (bar. kakawate) | cacáhuatl | cacahuate | gliricidia sepium |
kalatsutsi (bar. kalanotse) | cacaloxochitl | cacalosúchil | plumeria rubra |
kamatis | tomatl | tomate | solanum lycopersicum |
kamatsile | cuamóchitl | guamúchil | pithecellobium dulce |
kamote | camotli | camote | ipomoea batatas |
koyote (bar. kayote) | coyotl | coyote | canis latrans |
kulitis | quilitl | quelite | amaranthus viridis |
mekate | mecatl | mecate | lubid o kordon na gawa sa abaka |
Mehiko | Mēxihco | Mexico | Mehikanong Estados Unidos |
nanay[106][107] | nantli | nana | ina |
paruparo[108][104](bar. paparo) | papalotl | papalote | mariposa, rhopalocera |
petate[109] | petlatl | petate | hinabing banig na palma |
peyote | peyotl | peyote | lophophora williamsii |
pitaka | petlacalli | petaca | lukbutan ng barya |
sakate | zacatl | zacate | damo na pangkumpay |
sangkaka | chiancaca | chancaca | haleya na gawa sa pinatigas na pulut |
sapote | tzapotl | zapote | pouteria sapota |
sayote | chayotli | chayote | sechium edule |
sili | chīlli | chile | capsicum |
singkamas | xicamatl | jicama | pachyrhizus erosus |
sisiwa | chichiua | chichigua | tagapasuso |
tamalis (bar. tamales) | tamalli | tamal | tamales na kanin na binalot sa dahon ng saging o balat ng mais |
tapangko[110] | tlapanco | tapanco | sibi |
tatay[106][111] | tahtli | tata | ama |
tisa | tizatl | tiza | yeso |
tiyangge (bar. tsangge) | tianquiztli | tianguis | pamilihang walang-bubong |
tokayo (bar. tukayo, katukayo) | tocayotia | tocayo | kangalan, kapangalan |
tsiklet (bar. tsikle) | chictli | chicle | chewing gum |
tsiko | tzicozapotl | chicozapote | manilkara zapota |
tsokolate | xocolatl | chocolate | sikulate |
Quechuabaguhin
Nakakuha rin ang Tagalog ng bokabularyo mula sa wikang Quechua,[112] sa Timog Amerika sa Bireynato ng Peru, lalo na pagkatapos mag-ankat si Don Sebastián Hurtado de Corcuera, dating Gobernador ng Panama, ng mga Peruwanong sundalo at nanduyhan na maglingkod sa Pilipinas.[113]
Salitang Tagalog | Salitang Ugat sa Quechua | Salitang Kastila | Kahulugan at Karagdagang Komento |
---|---|---|---|
alpaka | alpaca | alpaca | isang uri ng ngumangata at ang lana nito |
kondor | condor | condor | vultur gryphus |
gautso | gaucho | gaucho | bakero, pastol |
guwano | guano | guano | dumi ng ibong-dagat na ginagamit bilang pataba |
hipihapa | jipijapa | jipijapa | hibla na nakuha sa dahon ng palma para gumawa ng sombrero; ang sombrero na gawa sa materyales na ito |
pampa | pampa | pampa | parang, kaparangan |
papas | papa | papa | patatas |
kinina | quinin | quinina | sangkap mula sa balakbak ng ilang punungkahoy na panlunas ng lagnat |
Sebwanobaguhin
Naghiram ang Tagalog ng mga ilang salitang Sebwano, karamihan ay dahil sa migrasyon ng mga Sebwano at Bisaya sa mga rehiyong nagsasalita ng Tagalog. Tumutukoy ang ilang mga salitang ito sa mga konsepto na hindi dating umiral sa Tagalog o may kaugnayan sa kulturang Sebwano o Bisaya; ang ilan pa ay may mga dati nang katumbas at ipinakilala sa Tagalog ng mga katutubong nagsasalita ng Sebwano. May pinanggalingang Sebwano ang ilang balbal sa Tagalog (hal. Tag. jombag, mula sa Seb. sumbag)
Tagalog | Sebwano | Kahulugan sa Tagalog | Kahulugan sa Sebwano |
---|---|---|---|
bayot | bayot | bakla; bading | bakla; bading; duwag |
buang, buwang | buang | baliw | baliw; tanga; bobo |
daks | dako | (balbal) may malaking titi | malaki |
dugong | dugong | dugong dugon | dugong dugon |
habal-habal | habal-habal | motorsiklong pampasahero | motorsiklong pampasahero (mula sa habal "mangarat") |
inday | inday | sinta; pagtawag sa babaeng kasambahay | batang babae |
juts | diyotay | (balbal) may maliit na titi | maliit; |
katarungan | katarongan | hustisya (inimbento sa pasimula ng ika-20 siglo ni Eusebio T. Daluz) | dahilan, katwiran (mula sa tarong "tuwid; tama; nararapat; matino") |
kawatan | kawatan | magnanakaw; kriminal | magnanakaw (mula sa kawat "magnakaw") |
kaway | kaway | pagtawag sa paggamit ng kamay | galamay |
kuskos-balungos | kuskos balungos | gulo; labis-labis na kilos, balisa, ligalig, o pag-uusap ukol sa isang bagay | magkamot o magkuskos ng sariling bulbul |
Lumad | lumad | alinman sa mga katutubong tao sa Mindanao na hindi Muslim | katutubo |
lungsod | lungsod | siyudad (ipinakilala noong pasimula ng ika-20 siglo ni Eusebio T. Daluz) | bayan |
tulisan | tulisan | mandarambong; buhong; bandido; manlalabag ng batas | bandido; mandarambong |