Урус-хаан

Урус-хаан (төрөөбүт сыла биллибтэ — өлбүт сыла 1377; Муһаммад-Урус, Орыс, Арыс, Ырыс, Орыс хаан да диэн биллэр) – Тука-Тимур сыдьаана этэ, Сырдарьа улууһун баһылыга, Күөх Ордууну баһылаабыта уонна 1372 сылтан 1374 сылга диэри уонна 1375 сыллаахха бүтүн Алтан Ордуу хаан буолбута[1].

Урус-хаантан Каһаах хааннара төрүттээхтэр.

Төрдөуларыт

"Таварих-и Гузида-йи Нусрат Намэ" диэн кинигэҕэ суруллубутунан Урус-хаан төрдө: Чыҥыс Хаан — Дьүчи — Тука-Тимур — Уз-Тимур — Ходьа — Бадик — Урус-хан. Бу версиянан Урус-хаан Туҕла-Тимур кэнниттэн Маҥан Ордуу хаана буолуохтаах этэ.

"Искандэр анонима" диэн кинигэҕэ суруллубут Урус-хаан төрдө: Чыҥыс Хаан — Дьүчи — Орда-Ичен — Кули — Тумакан — Ноҕай — Сасы-Бука— Эрзен — Чимтай — Урус-хан. Бу версиянан Урус-хаан аҕатын Чимтай кэнниттэн Маҥан Ордуу хаана буолуохтаах этэ.

Сыгнак хаанауларыт

Урус-хаан туох баар Тука-Тимур сыдьааннарын өлөрбүт уонна Сыгнак хаана буолбут. Тойоттор көмөлөрүнэн тус бэйэтин былааһын күүһүрдүбүт. Алтан Ордууттан тутулуга суох хаан буоларын биллэрин бэйэтин харчыларын таһаартарбыта.

Алтан Ордуу хаанауларыт

Урус-хаан 1372 сыллаахха тойоттор көмөлөрүнэн Күөх Ордууга сэриинэн барбыта уонна бүтүн Алтан Ордууну баһылаабыта. 1370- сыллар ортолоругар Хадьи-Тархан (билиҥҥи Астрахань) куораты сэриилээн ылбыта.

1374 сыллаахха Урус-хаан илин сылдьар кэмигэр хаан былааһын былдьаппыта. Саҥа хаан Чэркэс диэн киһи буолбута. Урус-хаан Сарай-Бэркэ куоракка төннүбүтүгэр, саҥа хаан номнуо Мамай анаабыт Булак диэн ааттаах киһи буолбут этэ. Булак Урус-хааны кытта сэриилэспит, Урус-хаан хотторон Сыгнакка төннүбүт.

1377 сыллаахха Урус-хаан утары Тимур (Тамерлан) сэриини саҕалаабыта. Чингиз-намэ диэн кинигэҕэ суруллубутунан Урус-хааны Тохтамыш уола Дьалал ад-Дин өлөрбүт.

Урус-хаан уонна Алаша-хаануларыт

Сорох билиҥҥи каһаах чинчийээччилэрэ этэллэринэн, холобур, Радик Темиргалиев, Урус-хаан уонна Алаша-хаан биир киһи этэ[2]. Каһаах хааннара үгэс быһыытынан бэйэлэрин Урус-хаантан төрүттээх дииллэрэ. Урус-хаан хос сиэнэ Кэрэй-хаан, ону тэҥэ кини атын хос сиэнэ Дьанибэк-хаан Каһаах дойдутун тэрийбиттэрэ.

Уолаттарауларыт

  • Кутлуг-Буга
  • Токтакия
  • Тимур-Малик
  • Койричак

Эбии көруларыт

Быһаарыыларуларыт

  1. Портал “История Казахстана”. e-history.kz. Тургутулунна 29 Алтынньы 2016.
  2. [Р. Темиргалиев. Ак-Орда. История Казахского ханства, из-во Коммуникационное агентство Аскарбеков и Planklon Group 2011]

Литературауларыт

🔥 Top keywords: Сүрүн сирэйМиссуриБаhрейн2023 сылИндонезияАрассыыйа федерациятын социальнай каартатаБиир ньыгыл АрассыыйаБикипиэдьийэ:Саҕалааччыларга көмөБикипиэдьийэ:Бу туһунанКатегория:КанаадаСахалыы ааттарБикипиэдьийэ:Түмсүү сирэБикипиэдьийэ:Пресс-релиз/2013-14 Саҥа дьыллааҕы марафон (нууччалыы)БоруллуоАналлаах:Саҥа уларытыыӨбрүөпэ СойууһаБикипиэдьийэ:Хааччахтааһын сиэрэМесси, Лионель1938Бикипиэдьийэ:Бүк охсунууАрассыыйаБикипиэдьийэЮпитерБикипиэдьийэ тыл испииһэгэАналлаах:КөрдөөһүнУраанайЛэкээрик мэкчиргэ1922ТүркийэЧарлз ДикенсБикипиэдьийэ:Түргэн индексWiki59Кытай Дьон ӨрөспүүбүлүкэтэКытайОруосКатегория:400 сыллаахха төрөөбүттэрБороҥ хаасКырбыйКөмүс Балык (сулустар бөлөхтөрө)Крокус Сити Һолл сиригэр терактХалыып:Бу күн:02-25Категория:Олунньу 3 күнүгэр төрөөбүттэрКофеҮрүҥ хахханХалыып:Бу күн:11-18Матрица (математика)Бикипиэдьийэ:Кэпсэтэр сирАшвагандаАмерика Холбоһуктаах ШтааттараСаха тылаОбама МишелХардааччыСан Томе уонна ПринсипиРене ДекартЛээби отСри ЛанкаАустралиа1989 сылӨзбек тылИзбеков Иоаким ДмитриевичБыраансыйаСингапурАналлаах:Тус ырытар сиримАфганистанЛатыын тылаСаҥа ДьылКуурд тыллараАзербайдьанТыл үөрэҕэБикипиэдьийэ:Ааптар быраабаОрдуктук сананыы (комплекс)Кулун тутар 28Аан дойду иккис сэриитэТутулуктаах сирGmailДезоксирибонуклеиннаах аһыыбаИндонезия тылаБикипиэдьийэ:Кыттааччы тус сирэйэБикипиэдьийэ:Ханнык баҕарар Бикипиэдьийэҕэ баар буолуохтаах ыстатыйалар тиһиктэрэФизикаХолбоhуктаах нацияларИсторияСирияСомоҕо домохНепалКатегория:1853Киһи-аймах бас билиитэБикипиэдьийэ:Бастыҥ ыстатыйаларИгирэлэр (сулустар бөлөхтөрө)ГрузияCreative CommonsБоготаКувейт1981 сылБиики СонунБикипиэдьийэ:Категорияларынан көрдөөһүнИранБилэ:Flag of the United States.svg