Demokryt

Starogrecki filozof, atomista

Demokryt z Abdery (gr. Δημόκριτος ὁ Ἀβδηρίτης Demokritos ho Abderites, dosł. Demokryt Abderyta, ur. ok. 460 p.n.e., zm. ok. 370 p.n.e.[1][a]) – myśliciel i podróżnik, uczeń Leucypa, naukowiec, znany jako „śmiejący się filozof”. Prace Demokryta, których stworzył 70, dotyczyły wielu różnych dziedzin (fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki, techniki, logiki, strategii, muzyki itd.) w większości nie zachowały się, przetrwały z nich nieliczne fragmenty, głównie dzięki Epikurowi i poematowi LukrecjuszaDe rerum natura[2][3]. Według części historyków był jednym z nauczycieli Hipokratesa. Jego przydomek „śmiejącego się filozofa” wynikał prawdopodobnie z pogody ducha[3], ale według niektórych źródeł był związany z podejrzewaniem go przez mieszkańców Abdery o szaleństwo – manię[4].

Demokryt z Abdery
Δημόκριτος ὁ Ἀβδηρίτης
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

ok. 460 p.n.e.
Abdera, Tracja

Data śmierci

ok. 370 p.n.e.

Młodośćedytuj

Demokryt urodził się w Abderze, w Tracji. W młodości uczył się od kapłanów egipskich i magów babilońskich, później studiował filozofię w szkole Leucypa, gdzie zainteresował się teorią atomu.

Poglądyedytuj

Wraz z Leucypem jest założycielem starożytnego atomizmu. Dzięki dalekim podróżom i gruntownym studiom zyskał obszerną wiedzę we wszystkich dziedzinach i napisał wiele dzieł z różnych zakresów nauki. Wywarły one wielki wpływ na późniejszych filozofów, jak Platon, Arystoteles czy Epikur, jednak do czasów dzisiejszych zachowały się z nich tylko urywki.

Atomizmedytuj

Demokryt zgadzał się z Parmenidesem w kwestii niezmienności bytu, ale starał się pogodzić ją z doświadczeniem, które wskazywało na zmienność zjawisk. Pogodzenie tych dwóch stanowisk było możliwe dzięki postulatowi istnienia atomów – niezmiennych drobin, które poruszając się i zmieniając swoją organizację wytwarzały zmienne zjawiska. Atomy w systemie Demokryta stanowiły Arche – zasadę świata[3]. Teoria bytu w tym systemie opierała się na czterech postulatach:

  • Cała przyroda składa się z drobnych, niepodzielnych cząstek nazywanych atomami
  • Jedyne cechy, jakie odróżniają jedne atomy od drugich, to kształt, położenie i porządek
  • Atomy znajdują się w ciągłym i odwiecznym ruchu i jest to jedyna przemiana, jakiej podlegają
  • Atomy poruszają się w próżni. Jej istnienie jest konieczne, by atomy miały miejsce do poruszania się – stąd twierdzenie Demokryta, że byt nie jest bardziej realny niż niebyt[5]

Teoria postrzeganiaedytuj

Demokryt nie uznawał rzeczywistego istnienia wrażeń zmysłowych – uznawał je za subiektywne i wynikające z ułożenia atomów[3], np.:

  • twardość wynikała z gęstego ułożenia atomów, miękkość z ułożenia luźnego
  • smak słodki oraz kolor biały wynikały z gładkości atomów, natomiast smaki gorzki, słony i kwaśny oraz czerń – z szorstkości i nierówności atomów

Z subiektywności postrzeżeń wynikał podział wiedzy na „prawdziwą” i „ciemną”. Wiedza „ciemna” wynikała z doświadczenia, „prawdziwa” – z rozumowania. Demokryt nie odrzucał wartości doświadczenia, ale zdawał sobie sprawę z jego subiektywności i wynikającej z niej niepewności[3].

Mechanistyczne pojmowanie świataedytuj

Demokryt, w przeciwieństwie do ogromnej większości filozofów starożytnych, pojmował przyrodę mechanistycznie i deterministycznie. Odrzucał pogląd mówiący, że przyroda dąży do jakiegoś celu (w szczególności odrzucał możliwość istnienia rozumu kierującego światem) i starał się wyjaśniać zjawiska przyczynowo, opierając się na koniecznym oddziaływaniu atomów. Traktował w ten sposób zjawiska przyrodnicze, astronomiczne, a nawet psychiczne[3].

Etykaedytuj

Najważniejszym dobrem jest eudajmonia, czyli stan szczęśliwości polegający na wewnętrznym spokoju i pogodzie ducha. Stan ten osiąga się przez umiar. Demokryt kładł duży nacisk na rozum, ponieważ w przeciwieństwie do wrażeń zmysłowych rozkosze umysłowe mają w sobie coś nieśmiertelnego[3].

Wpływedytuj

Rozwinął następujące dziedziny wiedzy w filozofii:

a) monizm materialistyczny

Rozwinął atomistyczną teorię materii Leucypa, tworząc pierwszy dojrzały system filozofii materialistycznej. Szerzył tezę o nieciągłości materii (istnieją tylko atomy i próżnia) – twierdził, iż składa się ona z niepodzielnych atomów, a jedynym co nieskończone jest próżnia.

Demokryt przejął również od Leucypa stanowisko deterministyczne – nie odwoływał się do celów i wyjaśniał zjawiska przyczynami (materialnymi, mechanicznymi).

a) racjonalizm – źródłem poznania obiektywnego jest rozum
b) teoria subiektywności jakości zmysłowych

Demokryt konsekwentnie wyjaśniał jako proces materialny także poznawczą (psychiczną) aktywność człowieka. Postrzeganie zmysłowe zachodzi dzięki odrywaniu się od rzeczy cząstek będących ich podobiznami (eidola), które poprzez narządy zmysłów wnikają do duszy.

Etyka:

a) eudajmonizm – najwyższą wartością jest zadowolenie, stan harmonii, równowagi i spokoju ducha; nad namiętnościami powinien panować rozum, który nakazuje zachować umiar; zarówno brak, jak i nadmiar przyjemności niepotrzebnie zakłócają spokój ducha
b) intelektualizm – od przyjemności zmysłowych ważniejsze są przyjemności umysłowe

Estetyka:

a) mimetyczna teoria sztuki (mimesis)

Atomizm Demokryta wywarł poprzez systemy Epikura, Lukrecjusza, atomistów średniowiecza, Galileusza, Gassendiego, Boyle’a i Newtona wpływ na nowożytną chemię.

Zobacz teżedytuj

Uwagiedytuj

  1. Imię to znaczy „sędzia ludu” od δῆμος „lud” i κριτής „sędzia” (Democritus)

Przypisyedytuj

  1. Demokryt z Abdery, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-30].
  2. Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, s. 178, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-84-9.
  3. a b c d e f g Demokryt i atomiści. W: Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Wyd. 9. T. 1: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1981, s. 47–53. ISBN 83-01-02581-6.
  4. Psychiatria. Podstawy Psychiatrii tom 1, Janusz Rybakowski (red.), Stanisław Pużyński (red.), Jacek Wciórka (red.), Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010, s. 5, ISBN 978-83-7609-102-0, ISBN 978-83-7609-114-3, OCLC 750540992.
  5. μὴ μᾶλλον τὸ δὲν ἢ τὸ μηδὲν εἶναι, artykuł Atomizm.

Linki zewnętrzneedytuj

Polskojęzyczne
Anglojęzyczne
🔥 Top keywords: Baike: Strona głównaMistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2024Specjalna:SzukajMichał WośFacebookZbigniew ZiobroMistrzostwa Europy w piłce nożnejPatrycja Kotecka-ZiobroMichał ProbierzReprezentacja Polski w piłce nożnej mężczyznJarosław GromadzińskiNicola ZalewskiWaliaMistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2024 (eliminacje)BaltimoreWojciech SzczęsnyRajmund MillerFranciszek Longchamps de Bérier (ur. 1969)Jeruzal (powiat miński)Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2020YouTubePolskaKrzysztof Kwiatkowski (polityk)Jakub PiotrowskiTaras RomanczukMagdalena Sroka (ur. 1979)Robert LewandowskiWielkanocKanał AugustowskiWielka Orkiestra Świątecznej PomocyAdam MarczakEliminacje Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2024/BarażeLamna śledziowaWielki CzwartekBarbara BlidaZmarli w marcu 2024Zamek w StobnicyLionel MessiMistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2026Francis Scott Key Bridge27 marcaReprezentacja Walii w piłce nożnej mężczyznKarolina RosińskaMistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2016Przemysław WiplerMistrzostwa świata w piłce nożnej mężczyznKoleń pospolityWarszawaProblem trzech ciał (powieść)Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2022EurokorpusDaniel James (piłkarz)Przemysław Frankowski (piłkarz)Triduum PaschalnePaweł DawidowiczRoman Longchamps de BérierJeruzal (województwo łódzkie)Stadion Olimpijski w BerlinieŚmigus-dyngusLyndon B. JohnsonFranciszek Longchamps de Bérier (1912–1969)Janusz Korwin-MikkeKolekcja samochodów sułtana BruneiWielka ŚrodaJan Bednarek (piłkarz)Wielka BrytaniaMistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2028Magdalena BiejatAnna SzymańczykMichał Olszewski (duchowny katolicki)RosjaAdam BodnarSelekcjonerzy reprezentacji Polski w piłce nożnej mężczyznMariusz GosekPaweł ŚlizBartosz SalamonRobert OppenheimerNATOGrażyna TrelaIzabela KunaGareth BaleMarcin PrzydaczStany ZjednoczoneWładysław II JagiełłoFernando SantosPoranek kojotaNiemcyMistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2024/Grupa DGruzjaWielki PiątekMarina Łuczenko-SzczęsnaVolksparkstadionFlaga czerwono-czarnaUkrainaMetamfetaminaRanking FIFARudolf HößPokolenie ZDariusz Szpakowski