Seleen

Scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34

Seleen of selenium is een scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34. Het is een grijs niet-metaal.

Seleen / Selenium
118
1H2Periodiek systeem 1314151617He
2LiBeBCNOFNe
3NaMg3456789101112AlSiPSClAr
4KCaScTiVCrMnFeCoNiCuZnGaGeAsSeBrKr
5RbSrYZrNbMoTcRuRhPdAgCdInSnSbTeIXe
6CsBaHfTaWReOsIrPtAuHgTlPbBiPoAtRn
7FrRa↓↓RfDbSgBhHsMtDsRgCnNhFlMcLvTsOg
 
LanthanidenLaCePrNdPmSmEuGdTbDyHoErTmYbLu
ActinidenAcThPaUNpPuAmCmBkCfEsFmMdNoLr
Seleen
Algemeen
NaamSeleen / Selenium
SymboolSe
Atoomnummer34
GroepZuurstofgroep
PeriodePeriode 4
BlokP-blok
ReeksNiet-metalen
KleurGrijs
Chemische eigenschappen
Atoommassa (u)78,97
Elektronenconfiguratie[Ar]3d10 4s2 4p4
Oxidatietoestanden−2, +4, +6
Elektronegativiteit (Pauling)2,55
Atoomstraal (pm)119
1e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1)940,97
2e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1)2044,54
3e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1)2973,74
Fysische eigenschappen
Dichtheid (kg·m−3)4790
Smeltpunt (K)490
Kookpunt (K)958
AggregatietoestandVast
Smeltwarmte (kJ·mol−1)6,69
Verdampingswarmte (kJ·mol−1)37,7
Van der Waalse straal (pm)190
KristalstructuurHex
Molair volume (m3·mol−1)16,42·10−6
Specifieke warmte (J·kg−1·K−1)320
Elektrische weerstandΩ·cm)12
Warmtegeleiding (W·m−1·K−1)0,52
SI-eenheden en standaardtemperatuur en -druk worden gebruikt,
tenzij anders aangegeven
Portaal  Portaalicoon  Scheikunde

Ontdekkingbewerken

Seleen werd in 1817 door Jöns Jacob Berzelius ontdekt tijdens het onderzoeken van telluur in residuen die door een zwavelzuurfabriek waren gedumpt. Pas vanaf ongeveer 1970 werden er steeds meer toepassingen gevonden voor seleen.

De naam is afkomstig van het Griekse selènè (σελήνη), dat maan betekent. Deze naam is gekozen omdat het element werd aangetroffen samen met telluur, vernoemd naar het Latijnse tellus, "aarde".

Toepassingenbewerken

In 1873 ontdekte de Engelsman Willoughby Smith, samen met zijn assistent Joseph May, dat seleen over fotovoltaïsche eigenschappen beschikt, waarbij licht direct wordt omgezet in elektriciteit. Daarnaast is seleen ook fotogeleidend; onder invloed van licht neemt de elektrische geleiding sterk toe. Daarom wordt het vooral gebruikt in de opto-elektronica.[1]

Seleen kan in veel organische moleculen die zwavel bevatten het zwavelatoom vervangen. Daarbij blijven veel eigenschappen behouden. Deze vervanging is zelfs in eiwitmoleculen mogelijk: door bacteriën in een medium te kweken waarin het aminozuur methionine is vervangen door seleno-methionine, kan men een seleenhoudende variant van geproduceerde eiwitten isoleren. Bij deze varianten is het veel eenvoudiger dan bij de gewone eiwitten met behulp van röntgendiffractie de structuur te bepalen.

Opmerkelijke eigenschappenbewerken

Seleen beschikt over de opmerkelijke eigenschap om licht om te zetten in elektriciteit. In het donker is seleen een slechte elektrische geleider, maar de geleidbaarheid kan, evenredig met de intensiteit van het invallende licht, duizendvoudig toenemen.

Seleen kan in meerdere allotrope toestanden voorkomen. In poedervorm is seleen rood of zwart. In kristalvorm is seleen metalliek grijs of donkerrood.

Verschijningbewerken

Seleen is een bijproduct dat achterblijft bij de winning van lood, zilver of koper. Hierbij wordt met behulp van elektrolyse het seleen geïsoleerd. Zuivere seleenmineralen zoals clausthaliet en naumaniet komen voor, maar zijn zeldzaam.

Isotopenbewerken

Zie Isotopen van seleen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Stabielste isotopen
IsoRA (%)HalveringstijdVVVE (MeV)VP
74Se0,89stabiel met 40 neutronen
75Sesyn119,779 dEV0,86475As
76Se9,36stabiel met 42 neutronen
77Se7,63stabiel met 43 neutronen
78Se23,78stabiel met 44 neutronen
79Sesyn6,5×105 jβ2,28179Br
80Se49,61stabiel met 46 neutronen
82Se8,731,08×1020 j2β2,99582Kr

Behalve vijf stabiele seleenisotopen is er een groot aantal radioactieve isotopen bekend, met halveringstijden variërend van enkele minuten tot vele miljoenen jaren.

Voedingbewerken

Seleen is een voor de mens belangrijk sporenelement, dat we voor een groot deel via onze voeding binnenkrijgen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor volwassenen is 55 μg per dag.[2]Een gebrek aan seleen in de voeding kan leiden tot cardiomyopathie.[3]Vooral Amerikaanse tarwe kan een belangrijke bijdrage leveren. Seleen zit ook in voedingssupplementen, maar hiermee moet worden opgepast, omdat bij een opname van meer dan 450 μg per dag seleen schadelijk is.

Toxicologie en veiligheidbewerken

Waterstofselenide en andere seleenverbindingen zijn erg giftig. De effecten daarvan zijn vergelijkbaar met die van veel arseenverbindingen.[1] Bij een grote inname van seleen kunnen zwavelatomen, in de zwavelhoudende moleculen die een zweetgeur veroorzaken, vervangen worden door seleenatomen. De zweetgeur wordt hierdoor sterker en onplezieriger. Tevens leidt seleenvergiftiging tot nagelafwijkingen en een knoflookadem.[3]

Externe linksbewerken

🔥 Top keywords: HoofdpaginaSpeciaal:ZoekenBart Verbruggen (voetballer)Witte DonderdagPasenSpecial:MyPage/zeusmodepreferences.jsDwars door VlaanderenChatGPTLenny KuhrDef RhymzGoede VrijdagBart De PauwBaltimore (Maryland)White Boy RickPirates of the Caribbean (filmserie)Rob OudkerkWout van AertEuropees kampioenschap voetbal 2024David CohenFacebookLouisa JanssenPegidaRobert OppenheimerJoodse Raad voor AmsterdamRichard SerraJoshua BrenetRonde van VlaanderenNederlandVirrie CohenJob CohenHumphrey CampbellXHamsterGoede WeekZomertijdSpeciaal:RecenteWijzigingenElla-June HenrardSphinx (televisieserie)Cleopatra VIITadzjikistanClarence SeedorfEmma Moortgat3 Body ProblemYouTubeFrancis Scott Key Bridge (Baltimore)Eurovisiesongfestival 202427 maartMatteo JorgensonJohan NeeskensLijst van personen overleden in maart 2024User:Mbch331/NuwegZionismeLiesa NaertJoy (2015)Maurizio GucciJoost KleinRichard WagnerAntisemitismeRote Armee FraktionGeorgiëAbraham Asscher (1880-1950)Emma BaleMia FarrowMathieu van der PoelVincent van GoghSALTOShell PernisKanariebergKeira KnightleyPokiVrijmetselarijJort KelderFrank VercruyssenFrederieke LeeflangErnst Daniël SmidBelgiëMarianne VosCollectie P. en N. de BoerSean CombsWikiEndrick FelipeThierry BaudetKen MilesStille ZaterdagDe Mol (televisieprogramma)Zaak-De PauwLionel MessiNederlandse Omroep StichtingFranz KafkaEva JinekPatrizia ReggianiNederlands voetbalelftal (mannen)Adolf HitlerJavaanse tijgerRobert Edwin PearyLijst van landnummers in de telefonie op volgorde van zoneIKEAFritz WepperGaslightingEuropees kampioenschap voetbal mannen