Maos (revier)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


De Maos in Mestreech

De Maos of Maas (Fraans Meuse, Welsj Mouze, Nederlands Maas, Venloos Majjem) is 'n Wes-Europese revier die vaan zuid nao noord euver haos de gaanse lengde vaan de provincie door Limburg struimp en veur e veurnaom deil de grens tösse Nederlands en Belsj Limburg vörmp. 't Gemiddeld debiet, euver 't gaans jaor gemete, is 230 m3 per seconde. De lengde ligk roond de 925 kilometer. De Maos struimp door Fraankriek, 't Belsj en Nederland.

Etymologiebewirk

De etymologie vaan 't woord Maas is duuster; de mieste etymologe lègke e verbaand mèt 't Kèltische mus, wat vochteg beteikent. In 't Waols weurt de Maos noe nog Mouze (zoonder lidwoord) geneump. De Kèlte geluifde tot reviere gode, in zekere zin persoene, waore.

Luipbewirk

In Fraankriek en Walloniëbewirk

In 't Plateau van Lângres, in de Vogeze, ligk de bron vaan de Maos. De bronne vaan de Seine en de Marne ligke hei ouch. De Maos weurt geveujd door rege. De stei Verdun en Sedan ligke aon de revier, die vaanaof dao bevaarbaar weurt. Tösse Givet en Dinant passeert zie de Belsje grens. Bij Name vleujt de Sambre drin euver. De revier deit daan Andenne, Hoei, Luik en Visé aon en kump bij Eisde vaanoet 't Belsj Nederland binne.

In de Limburgebewirk

De Maos kump bei Eisde Limburg binne. Nao einege kilometers es grens tösse Nederlands Limburg en de Belzje provincie Luik te höbbe gefungeerd kump ze in Mestreech, wat al in de Aajdheid nao de Maos verneump is, gaans op Nederlands gebeed te ligke, umdat ze rechoet door de stad löp, wijl de grens in 'ne boch aon de weskant um Mestreech heen löp. Mestreech ligk dus aon twie kaante vaan de Maos; 't aajd centrum aon de weskant en Wiek aon d'n ooskant. Nao Mestreech löp de grens weer geliek mèt de Maos weier in noordeleke riechting. Ouch dao höbbe versjèllende plaotse hunne naom aon de Maos oontlient: Maasbrach, Maasbree, Maosmechele, Maaseik en Maasniel. Nao Kessenich drejt de revier vol 't Nederlands groondgebeed in en deit dao oonder aandere Remund en Venlo aon. In de gemeinte Venlo struimp ze langs de aon d'n ooskaant gelege dörpe Belfeld en Tegele. Daonao vörmp ze de grens tösse de stad Venlo en Blerik. t Aajd centrum vaan Venlo ligk aon de rechterkant, oftewel d'n ooskant vaan de Maos. In noordelek Limburg struimp ze nog langs Velde, Grubbevors, Arce, Gennep en Mook, boenao ze Limburg verliet.

Nao Mookbewirk

Nao Mook weurt de Maos de grens tösse Noord-Braobant en Gelderland. De nuibouw vaan Den Bosch ligk allewijl tege de Maoskant aon.

Bij Heusden ligk 'n historische splitsing: vreuger leep 't groetste deil vaan 't Maoswater dao sjuins nao 't noordweste de Waol in, die bove Dordrech langs löp, meh door kanalisatie in 't begin vaan de veurege iew struimp sinsdeen weer al häör water rechoet nao 't Weste tów. Oorsprunkelek struimde ze dao ouch al oongeveer ('t huidege Oude Maasje getuig dao nog vaan), veurdat iewe geleje häöre loup door natuurleke faktore veranderde.

Oeteindelek moont ze tösse Dordrech en Willemstad oet in 't Hollands Deep.

E fleenk stök noordeleker, in Dordrech en Rotterdam spreke ze nog altied vaan De Maas, terwijl 't water wat door die plaotse struimp väöl mie van de Rijn (de Lek) aofkomsteg is, es vaan de Maos. Toch sjijnt 't zoe te zien, dat iewe geleie de Maos vaanoet de Biesbos 'n väöl groeter vertakking in noordeleke riechting had, es noe. De Lek (de Rijn dus), kaom dao toen nog veur Rotterdam dudelek es 'n zijrevier in oet. [1] Inmiddels zien (of lieke, want de gegeves vaan iewe geleie zien aofkomsteg vaan geteikende kaarte, en die zouwe minder zjus kinne zien, daan de huidege kaarte), de hoeveelhede water, die door de geneumde struime weure aongeveurd zoedaneg veranderd, tot de Lek väöl groeter is es de noordeleke aoftakking vaan de Maos, boedoor de Nieuwe Maas, die door Rotterdam struimp väöl mie de Rijn is, es de Maos. Meh de naome zien dus nog gebaseerd op de situatie vaan iewe geleie. Daodoor weurt Rotterdam nog dèks de Maosstad geneumd en vrijwel noets de of 'n Rijnstad.

Zuuch ouch: Aw Maos resp. Nui Maos.

Oontgrindingebewirk

Sins halverwege de veurege iew zien bezije de Maos in veural Zuid- en Midde-Limburg nogal get grindgate oontstande es gevolg vaan 't oet de groond hole vaan kiezel, dee oonder en roond de revier väöl veurkaom.

Daodoor zien noe op väöl plaotse, boe iers fruitbuim in de naoventrint vaan de revier stoonte, groete watervlaktes euvergebleve.

Waterkrachcentralesbewirk

In totaal zien in dees revier zès waterkrachcentrales gebouwd. Ein daovaan ligk neet wied bezuije Eisde.Um de dramatische gevolge vaan dees bouwsels veur de vèsse einigszins te beperke zien bei sommege centrales vèstrappe aongelag, boedoor de bieste toch nog struimopwaarts dees oonnatuurleke blokkades vaan de reveer kinne passere. Stroomaofwaarts koume ze evels altied in de centrale terech, boe de kans groet is tot ze geraak weure door de rotore en dat neet euverleve. Ten gevolge vaan de aonwezigheids vaan dees centrales, in combinatie mèt de watervervuiling door industrieje, landbouw en oongezuverde riole, kome inmiddels haos gein exemplare vaan mit naome ouch trèkkende vèssoorte, zoe wie zalm en paling, in dees reveer mie veur.


De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Oeals.

Vishevelbewirk

Eine vishevel kin veurkomme det vèsse sjtruimaafwaarts door de waterturbines van'ne centrale gaon. Veurdet ze 't toeveurkanaal van'ne centrale bereike, zeuke de vèsse häöre waeg via ein buus die zeeuver de centrale nao de angere kantj bringtj, wo ze bie de ingank van'ne vèstrap oetkomme. Ein dergelik projek is al oetgeveurdj bie de waterkrachcentrale in Lin en zal veur toekomstige te boewe waterkrachcentrales verplich waere.

De Maas in de Limburgse literatuurbewirk

Gedichte, verhaole en besjouwinge euver de rivier de Maas sjtoon in Platbook 6 oet 2010 mèt es titel 'Moder Maas'. Sjrieversj oet Limburg sjreve in de diverse dialekte, die 't Maasland riek is.

Zijreviere en beke vaan de Maosbewirk