Geraylar

Geraylar (arap urufatında: كرایلر‎, osmanlıca آل جنكيز‎, latin urufatında — Âl-i Cengiz, mana — Cengiziyler) — Qırım Hanlığını idare etken Cengiz han neslinden kelgen bir sülâle. Resmiy olaraq qullanılğan unvanına köre "Uluğ Ordanıñ ve Uluğ Yurtnıñ ve taht-ı Qırımnıñ ve barça Noğaynıñ ve tağ ara Çerkaçnıñ ve Tat imilen Tavğaçnıñ ve Deşt-i Qıpçaqnıñ ve barça Tatarnıñ uluğ padişahları".

Geray adı aqqındadeñiştir

Birinciden, qayd etmek kerek ki, "Girey" aytmağa yañlıştır. "Girey" - ruslaştırılğan şekli. "Geray" - Qırım hanlarınıñ sülâle adıdır. "Geray" adı - Qırım hanlığına temel qoyğan I Hacı Geray hanımızdan başlap nesilden-nesilge keçken ve ta 1783 s. Qırım Rusiyege keçkeninece, tahtta Şahin Geray hanğa qadar bu isimni qabul etkenler. Adnıñ peyda olmasına rağmen, alimler arasında eñ keniş tarqalğan fikir - Hacı hannıñ öz adı Geray edi. Bu isim türk dünyasında meşur olıp, onıñ manasını açıqlağan bir qaç söz ve ibareler arasında - "doğru", "adaletli" degen bir mana bardır. "Geray" adı öyle de tek bir insannı Hacı Geray hannıñ adı qalır edi, lâkin onıñ altıncı oğlu - Meñli - öz adına babasınıñ Geray adını soyadı olaraq qoştı. Meraqlısı şu ki, Meñliden evel olğan 5 ağası bu meselege böyle taraftan yanaşmadılar

Hanlar cedvelideñiştir

Saltanat seneleriAdıArap urufatındaİzaat
1441 - 1466I Hacı Geray۱خاجى كراى‎ilk sefer
1466-1467Nur Devletنور دولت‎ilk sefer
1467I Meñli Geray۱منكلى كراىilk sefer
1467-1469Nur Devletنور دولت‎ekinci sefer
1469-1475I Meñli Geray۱منكلى كراىekinci sefer
1475Ayderحيدر‎
1475-1476Nur Devletنور دولت‎üçünci sefer
1476-1477Geraylar vaqtınca Qırım tahtını coydı
1477-1478Nur Devletنور دولت‎dörtünci sefer
1478-1515I Meñli Geray۱منكلى كراىüçünci sefer
1515-1523I Mehmed Geray۱محمد كراى
1523-1524I Ğazı Geray۱غازى كراى
1524-1532I Saadet Geray۱سعادت كراى
1532I İslâm Geray۱اسلام كراى
1532-1551I Sahib Geray۱صاحب كراى
1551-1577I Devlet Geray۱دولت كراى
1577-1584II Mehmed Geray۲محمد كراى‎
1584II Saadet Geray۲سعادت كراى
1584-1588II İslâm Geray۲اسلام كراى
1588-1596II Ğazı Geray۲غازى كراى‎ilk sefer
1596I Fetih Geray۱فتح كراى
1596-1607II Ğazı Geray۲غازى كراى‎ekinci sefer
1607-1608Toqtamış Gerayطوقتامش كراى
1608-1610I Selâmet Geray۱سلامت كراى
1610-1623Canibek Gerayجانبک كراىilk sefer
1623-1628III Mehmed Geray۳محمد كراى‎*
1628-1635Canibek Gerayجانبک كراىekinci sefer
1635-1637İnayet Gerayعنايت كراى
1637-1641I Bahadır Geray۱بهادير كراى‎
1641-1644IV Mehmed Geray۴محمد كراى‎ilk sefer
1644-1654III İslâm Geray۳اسلام كراى‎
1654-1666IV Mehmed Geray۴محمد كراى‎ekinci sefer
1666-1671Adil Gerayعادل كراى‎
1671-1678I Selim Geray۱سليم كراىilk sefer
1678-1683Murad Gerayمراد كراى
1683-1684II Hacı Geray۲خاجى كراى‎
1684-1691I Selim Geray۱سليم كراىekinci sefer
1691III Saadet Geray۳سعادت كراى
1691-1692Safa Gerayصفا گرای‎
1692-1699I Selim Geray۱سليم كراىüçünci sefer
1699-1702II Devlet Geray۲دولت كراىilk sefer
1702-1704I Selim Geray۱سليم كراىdörtünci sefer
1704-1707III Ğazı Geray۳غازى كراى
1707-1708I Qaplan Geray۱قاپلان كراىilk sefer
1709-1713II Devlet Geray۲دولت كراىekinci sefer
1713-1715I Qaplan Geray۱قاپلان كراىekinci sefer
1716-1717III Devlet Geray۳دولت كراى
1717-1724IV Saadet Geray۴سعادت كراى
1724-1730II Meñli Geray۲منكلى كراىilk sefer
1730-1736I Qaplan Geray۱قاپلان كراىüçünci sefer
1736-1737II Fetih Geray۲فتح كراى
1737-1740II Meñli Geray۲منكلى كراىekinci sefer
1740-1743II Selâmet Geray۲سلامت كراى
1743-1748II Selim Geray۲سليم كراى
1748-1756Arslan Gerayآرسلان كراىilk sefer
1756-1758Halim Gerayحليم كراى
1758-1764Qırım Gerayقريم كراى‎ilk sefer
1765-1767III Selim Geray۳سليم كراىilk sefer
1767Arslan Gerayآرسلان كراىekinci sefer
1767-1768Maqsud Gerayمقصود كراى
1768-1769Qırım Gerayقريم كراى‎ekinci sefer
1769-1770IV Devlet Geray۴دولت كراىilk sefer
1770II Qaplan Geray۲قاپلان كراى
1770-1771III Selim Geray۳سليم كراىekinci sefer
1771-1775II Sahib Geray۲صاحب كراى*
1775-1777IV Devlet Geray۴دولت كراىekinci sefer
1777-1782Şahin Gerayشاهين كراى‎ilk sefer
1782II Bahadır Geray۲بهادير كراى‎
1782-1783Şahin Gerayشاهين كراى‎ekinci sefer


* Canibek Geray (1624 s.) ve Maqsud Geraynıñ (1771-1772 ss.) saltanatları cedvelde kösterilmegen. Bu hanlar Osmanlı sultanı tarafından resmiy olaraq tasdıqlanğanına baqmadan tahtta yer alıp Qırım Hanlığını idare etmegenler. Aslında bu vaqıtlarda Qırımnı III Mehmed Geray ve II Sahib Geray idare etkenler.

Bazı menbalarda añılğan Şahbaz Geray (1787-1789) ve Baht Geray (1789-1792), 1783 senesi Rusiye tarafından işğal etilgen Qırım Hanlığını idare etmegenleri içün cedvelge kirsetilmegen.

Arap urufatında Geray ismi ananege binaen كراى‎ olaraq (yani گ‎ yerine ک‎ ile) yazılğan edi.