سەفەوییەکان

سەفەوییەکان (بە فسی: صفویان) دەوڵەتێکی بەھێزی شیعە بوون کە لە ساڵانی ١٥٠١ ھەتا ١٧٣٦ دەسەڵاتیان ھەبووە[١] دامەزرێنەری حکومەتەکە شا ئیسماعیلی یەکەم بووە کە تەورێزی لە ئازەربایجان ک بە پایتەختی خۆی. سەفەوییەکان مەزھەبی شیعەی دوازدە ئیمامییان د بە ئاییینی سەرەکیی حکوومەتەکایان. سەفەوییەکان لەگەڵ عوسمانی لە ڕۆژاواوە و لەگەڵ ئوزبەکەکان لە ڕۆژھەڵاتەوە شەڕ و کێشەی زۆریان ھەبووە. دواتر لە ساڵی ١٥٩٨ شاری ئەسفەھانیان کرد بە پایتت.

دەوڵەتی سەفەوی
سلسلۀ صفویۀ ایران

ئاڵای سەفەوییەکان

دروشمی سەفەوییەکان
نەخشە

دەوڵەتی سەفەوی لە فراوانترین ئاستیدا.
زانیاریی گشتی
پایتەختتەبرێز، قەزوین، ئەسفەھان
زمانی فەڕمی فارسی
جۆری حوکمشانشینی
مێژووی دامەزراندن١٥٠١ ز
مێژووی ڕوخان١٧٣٦ ز
دامەزرێنەرشا ئیسماعیلی سەفەوی
دوایین خەلیفە شا ئیسماعیلی سێیەم
ئایینئیسلام (شیعەی دوانزە ئیمامەکە)
ڕووبەر٢،٨٥٠،٠٠٠ کم²

نەژادیاندەستکاری

شێخ سەفییەدین باپیری سەفەوییەکان لە بنەڕەتدا ترک بووە، ئەم خاڵە لە یەکەمین نوسخەکانی کتێبی سەفوەتوسەفادا ئاماژەی پێ کراوە، بەڵام دواتر ئەسڵی کوردیی شێخ سەفییەدین کوژێنراوەتەوە و شەجەرەی سەفەوییەکان بەستراوەتەوە بە ئیمامەکان و شاکانی ساسانییەوە.[٢] شێخ سەفییەدین ئەردەبیلی ڕێگە سۆفیگەریەکەی خۆی دامەزراند لە ئەردەبیل (ئازەربایجان) لە ساڵی ١٣٠٠ی زاینیدا، بەمەش ئەردەبیل بووە پایتەختە ئایینی و پاشان سیاسیەکەیان بۆ شوێنەکەوتوانیان کە دواتر گۆڕان بۆ بزوتنەوەیەکی سیاسی، نەوەکانی ئەم ھۆزە لە ناوەندی سەدەی پانزەوە چوونە سەر مەزھەبی شیعە، و سەفەوییەکان سەرکەوتوو بوون لە حوکم گرتنە دەستی ھەندێک ناوچەکان لە کاتی سەرکردایەتی کردنیان لەلایەن جونەید ساڵانی (١٤٤٧-١٤٥٠)ز پاشان لە سەردەمی حەیدەر لە ساڵانی (١٥٦٠-١٤٨٨)زدا، کە ھەردوکیان توانیان ڕیکخستنێکی سیاسی دابمەزرێنن و یەکە تایبەتەکانی سوپا دروست بکەن، ھەروەھا سەفەوییەکان بە فزڵباش ناسرابوون (قزڵ باش یان سەرە سورەکان بە ھۆی ئەو تاج یان سەرپێچەی کە ئەیانبەست بە ڕێگەی سەفەوی، وسەرپێچەکەیان ئەبەست بە ١٢ پێچ وەک ئاماژەدانێک بە ١٢ ئیمامەکەی شیعە).

مێژوویاندەستکاری

ئیسماعیل سەفەوی لە ساڵی ١٤٩٤ز وە سەرکردایەتی ڕێکخستنی سەفەوییەکانی گرتە دەست وھەستا بە بانگەواز بۆ مەزھەبی شیعە، دەستی گرت بەسەر ناوچەکانی گەیلاندا، لە ساڵانی نێوان ١٤٩٩ تا ١٥٠١ز، بەردەوام بوو لە فراوانکردنی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیدا ھەتا مەموو وڵاتی فارس (ئێران)ی گرتەوە, و ھەستا بە دەرکردنی قەراقوینڵۆ (ھۆزێکی تورکمان بوون) لە ساڵی ١٥٠٧ز و دەستی گرت بەسەر عێراقدا, و مەزھەبی شیعەی دوانزە ئیمامەکەی کردە ئاینی فەڕمی دەوڵەت، و لە بەرامبەر عوسمانیەکاندا تێک شکا لە شەڕی چاڵدێراندا لە ساڵی ١٥١٤ز دا، وشەڕ لە نێوانیان و لە نێوان عوسمانیەکان بەردەوام بوو لەلای ڕۆژئاواوە, و لەلایەکی ترەوە لەگەڵ ئۆزبەگیەکان (شیبانیەکان لە بوخاری) لە سنورەکانی ڕۆژھەڵاتیانەوە لە ناکۆکیدا بوون.

تەھماسب لە ساڵانی ١٥٢٤ تا ١٥٧٦ز حوکمی گرتە دەست و توانی سیاسەتێکی ھاوسەنگ وەربگرێت و چارەسەرێکی ناوەندی بۆ کێشە ئاینیەکان دابنێت، ھەروەک لە سەردەمی ئەمدا ئەدەب و ھونەر گەشەیان سەند، پاشان چەند قۆناغێکی پێکدادانی ھاتن وجارێکی تر بارودۆخ جێگیر بووەوە لە سەردەمی عەباسی یەکەمدا (١٥٨٧ تا ١٦٢٩)ز، و دەستی گرت بەسەر ئازەربایجان ساڵی ١٦٠٣ز پاشان شیراز و ئەرمینیا و چەند بەشێکی ئەفغانستان لە ساڵی ١٦٠٨ز، و لە ساڵانی ١٦٢٤/١٦٢٣ کوردستان و عێراقی خستە پاڵ دەوڵەتەکەی جارێکی تر، و لە ڕووی ناوخۆییەوە ھەستا بە کۆمەڵێک چاکسازی لە سوپادا، و گەشەی دا بە شاری ئەسفەھان و کردی بە یەکێک لە گرنگترین شارەکان لەو ماوەیەدا، ھەروەک توانی بازرگانی ڕیکبخات و ئابوری دەوڵەت ببوژێنێتەوە، بەڵام لە دوای ئەم چەند فەرمانڕەوایەک دەسەڵاتیان گرتە دەست کە بە گشتی کەسایەتیان لاواز بوو.

دەوڵەتی سەفەوی دوایین ماوەی سەربەرزی بەخۆیەوە بینی لە سەردەمی عەباسی دووەم (١٦٤٢-١٦٦٦)ز، کە ئاڵوگۆڕی بازرگانی زیاد کرد لەگەڵ دەوڵەتە ئەوروپیەکاندا لە ڕێگەی ئەو کۆمپانیا بازرگانیانەی لە ناوچەکەدا ئیشیان ئەکرد، ھەروەک چەند چاکسازیەکی ناوخۆیی ئەنجامدا، و ساڵی ١٦٤٨ز چەند بەشێکی تری ئەفغانستانی خستە پاڵ دەوڵەتەکەی. پاشان ئابوری وڵات چەند گەڕانە دواوەی خێرای بە خۆیەوە بینی لە سەردەمی شا حسەین (١٦٩٤- ١٧٢٢)ز، کە ھۆکار بوو بۆ شۆڕشی سونە دوای ئەوەی لێخۆشنەبوون لە ھەڵسوکەوتیا دەرکەوت لەگەڵیان و دەمارگیریەکی توندی ھەبوو بۆ مەزھەبی شیعە، لە ساڵی ١٧١٩ز ئەفغانەکان ھاتن کە (گەڵزای) حوکمی ئەکردن لەسەر شانشینشی سەفەوییەکان، ئەوانە دەستیان کرت بەسەر ئەسفەھاندا لە ساڵی ١٧٢٢ز، وشا حسەینیان لابرد ولە سێدارەیان دا لە ساڵی ١٧٢٦ز، ھەتا ساڵی ١٧٣٦ گەڵزای حوکمەتێکی دامەزراند لە ژێر سێبەری سەفەوییەکان ( بەڵام شا ھیچ دەسەڵاتێکی نەبوو), ودەسەڵاتی ڕاستەقینە لە وڵاتی فارسدا زەند و ئەقشەریەکان دابەشیان کردبوو ھەتا دواتر گواسترایەوە بۆ قاچاریەکان.

لیستی ناوی شاکاندەستکاری

ئەستیرەی سەفەوی بە سەقفی مزگەوتی شا لە ئەسفەھان، ئێران
  # فەرمانڕەوا ژیانی ماوەی دەسەڵاتی
١شا ئیسماعیلی سەفەوی ١٤٨٧-١٥٢٤   ١٥٠١-١٥٢٤ 
٢شا تەھماسبی یەکەم ١٤١٤-١٥٧٦   ١٥٢٤-١٥٧٦ 
٣شا ئیسماعیلی دووەم ....-....   ١٥٧٦-١٥٧٨ 
٤موحەمەد خودا بەندە ....-....   1578-1587 
٥شا عەباسی یەکەم ....-....   ١٥٨٧-١٦٢٩ 
٦شا سەفی یەکەم ....-....   ١٦٢٩-١٦٤٢ 
٧شا عەباسی دووەم ....-....   ١٦٤٢-١٦٦٦ 
٨شا سولەیمانی یەکەم ....-....   ١٦٦٦-١٦٩٤ 
٩سوڵتان حسەینی یەکەم سەفەوی ١٦٦٨-١٧٢٦   ١٦٩٤-١٧٢٢ 
١٠تەھماسبی دووەم ١٧٠٤-١٧٤٠   ١٧٢٢-١٧٣٢ 
١١عەباسی سێیەم سەفەوی ١٧٣٢-١٧٤٠   ١٧٣٢-١٧٣٦ 
١٢سولەیمانی دووەم سەفەوی ١٧١٤-١٧٦٣   ١٧٤٩-١٧٥٠ 
١٣ئیسماعیلی سێیەم سەفەوی ١٧٣٣-١٧٧٣   ١٧٥٠-١٧٧٣ 

ئەمانەش ببینەدەستکاری

سەرچاوەکاندەستکاری

  1. ^ Z. V. Togan, "Sur l’Origine des Safavides," in Melanges Louis Massignon, Damascus, 1957, , pp. 345–57
  2. ^ "Iranica Encyclopedia: Ebn Bazzaz".
🔥 Top keywords: دەستپێکڤیگنیزمتایبەت:گەڕانمافەکانی مرۆڤئیسلامشەڕی بەدرتایبەت:دوایین گۆڕانکارییەکانقازی محەممەدکۆمپیوتەرپیرەمێردمۆدیوول:Argumentsلیۆنێل مێسیسەڵاحەددینی ئەییووبیدادپەروەریکوردستانناوکەیەکگرتنمێژووی کوردئەدۆڵف ھیتلەرمحەممەدقورئانچێکاشاڵاوی ئەنفالڕۆژژمێری کوردیھەولێرنەورۆزئاڵای کوردستانعومەر کوڕی خەتتابڕاپەڕینی ١٩٩١ویکیپیدیا:دیوەخان (سیاسەت)نالیئادیابینقوزھەرێمی کوردستانسلێمانیپەندی پێشینانئازادیی دەربڕینعەلی کوڕی ئەبووتاڵیبجەنگی جیھانیی یەکەممەلا مستەفا بارزانیمەحویئامێدیزستانپەردەی کچێنیپۆستەرئەفغانستاننزار قەبانیشازادە دایاناتۆپی پێنەتەوە یەکگرتووەکانمادکەرکووکزمانی کوردیبالەمۆدیوول:Namespace detect/dataڕێزمانی کوردیویکیپیدیا:سەبارەتئاشتیشەوی قەدرئەحمەدی خانیعێراقدیموکراسیوەرزششێخ سەعیدتۆپی دەستڕەمەزانئەبووبەکری سدیقکیمیابارانی ھەڵەبجەئایەتەلکورسیزانستکیبۆردی کۆمپیوتەرزەکاتکۆماری کوردستاننوێژی تەراویحڕۆژژمێری کۆچیپارتی دیموکراتی کوردستانئاسیابەڕازیلجلی کوردیتۆپی سەبەتەویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایارمەتی:ناوەرۆکعومەر کوڕی عەبدولعەزیزمووسالەیلا قاسمکەروێشکئازادیدڵدارئیندۆنیزیائیسماعیلی دووەمئەورووپابەھارویکیپیدیا:پەیوەندیسێکسزمانی عەرەبیکوردبافڵ تاڵەبانیویکیپیدیا:بەرپرسنەبوونیووسف لە ئیسلامداحەپسەخانی نەقیب