Кідані

Кіда́ні, вядомыя таксама як кіта́і, хіта́ны (кіт.: 契丹)  — старажытны народ, насельнікі Далёкага Усходу. Ад наймення кіданяў паходзіць назва «Кітай».

Кідані
Агульная колькасць
Рэгіёны пражыванняДалёкі Усход
Мовакіданьская
Рэлігіяшаманізм, будызм
Блізкія этнічныя групымагчыма дауры

Паходжаннеправіць

Паходжанне кіданяў з’яўляецца спрэчным пытаннем. Захавалася абмежаваная колькасць кіданьскіх слоў, якія азначаюць тытулы. Звычаі ў пазнейшы час былі блізкімі да цюркскіх і кітайскіх, аднак гэта можна патлумачыць уплывам гэтых народаў на кіданяў. Многія помнікі кіданьскай культуры былі зруйнаваны пасля заняпаду іх дзяржавы Ляа. Аўтары кітайскіх пісьмовых помнікаў часцяком параўноўвалі кіданяў з гунамі. Большасць вучоных мяркуе, што кідані належалі да мангольскай групы народаў, пры гэтым спасылаюцца ў тым ліку на генетычныя даследаванні (далёкімі нашчадкамі кіданяў лічаць даураў). Але кіданяў таксама адносяць да тунгуса-маньчжурскай і цюркскай груп народаў.

У V — VIII стст. кідані займалі значныя тэрыторыі ад сучаснай Манголіі да Карэі, межавалі з Кітаем і махэ. Займаліся жывёлагадоўляй. Адзінай сістэмы кіравання не мелі і аб’ядноўваліся толькі падчас ваенных дзеянняў. У канцы IX ст. налічвалася 8 буйных аб’яднанняў кіданяў, прычым у ваенны час іх правадыры кіравалі па чарзе.

Імперыя Ляаправіць

Азія ў 1025 г.

У VII — IX стст. кідані праяўлялі значную палітычныю і ваенную актыўнасць, уступалі ў супярэчнасці з Кітаем, Бахай, Кагуро і іншымі магутнымі дзяржавамі і народамі. Аднак раз’яднанасць часцяком прыводзіла да паражэнняў. У выніку, кідані былі вымушаны падпарадкоўвацца ці ўваходзіць у саюз з больш магутнымі суседзямі, у першую чаргу з імперыяй Тан.

У 907 г., калі дынастыя Тан перарвала сваё існаванне, а Кітай быў падзелены паміж рознымі манархамі, адзін з правадыроў кіданяў Елюй Амбагай прыняў тытул адзінага кагана, а ў 916 г. — імператара. У 926 г. ён заваяваў Бахай. Створаная ім новая дзяржава ў будучым атрымала назву Вялікі Ляа або Вялікая імперыя кіданяў. Яна займала значную плошчу Усходняй Азіі. Акрамя кіданяў у ёй жылі кітайцы, карэйцы, прадстаўнікі тунгускіх і цюркскіх народаў. Культура Ляа запазычыла многія здабыткі кітайскай культуры, у тым ліку кітайскую сістэму пісьмовасці. Значная колькасць кіданяў прыняла будызм.

У 1125 г. Вялікі Ляа быў захоплены чжурчжэнямі. Частка кіданяў (кара-кітаі) адыйшла на захад, дзе ў Сярэдняй Азіі стварыла дзяржаву Заходні Ляа. Іх дзяржава праіснавала да 1218 г., пакуль не была зруйнавана манголамі. З персідскай мовы, распаўсюджанай у той час у Сярэдняй Азіі, назва кіданяў трапіла ў Еўропу, дзе стала азначаць землі ўсяго Кітая.

Культураправіць

Кідані былі качэўнікамі-жывёлагадоўцамі. Вядома, што даніну Танскай імперыі яны выплочвалі конямі. Важнымі заняткамі таксама былі паляванне і рыбалоўства. Згодна запісам эпохі Вялікага Ляа, вернікі-кідані традыцыйна прытрымліваліся шаманізму, адна з гор іх дзяржавы лічылася свяшчэннай. Разам з гэтым, кідані надзвычай памяркоўна адносіліся да прадстаўнікоў іншых народаў і рэлігій, падтрымлівалі шчыльныя гандлёвыя сувязі з Кітаем, Японіяй, Сярэдняй Азіяй. Многія прыдворныя імператара мелі некіданьскае паходжанне.

Пасля заваявання Вялікага Ляа чжурчжэні знішчылі пахаванні кіданьскіх імператараў і многія іншыя адметныя помнікі іх культуры.

Спасылкіправіць

🔥 Top keywords: Галоўная старонкаЮпітэр (планета)Адмысловае:RecentChangesАнгкор-ВатКарлес ПучдэмонВялікабрытаніяАдмысловае:SearchСтакгольмСвяшчэнная Рымская імперыяСёмы сынКукурузаАндрусь ТакіндангУладзімір КараткевічГай Юлій ЦэзарВікіпедыя:ФорумСавецкі партызанскі рух у Беларусі (1941—1944)Дэзоксірыбануклеінавая кіслатаСмарт-кантрактНацыяналізмУННВВасіль БыкаўКанадаМодуль:Namespace detect/dataУдзельнік:Мацей Міканораў/AP$ENTБеларусьГеркуланумКаралеўскія батанічныя сады К’юЕгіпетХрышчэнне РусіВольха чорнаяФэнтэзіВікіпедыя:СупольнасцьКатэгорыя:Жывёлы паводле алфавітаGoogle MapsВалерый Станіслававіч МянжынскіВікіпедыя:ДаведкаБеларуская моваЯдзерная рэакцыяSpecial:SearchВікіпедыя:Да выдаленняАгнэта ФэльтскугАляксандр Валер’евіч ХаджаеўІнданезіяВікіпедыя:Што такое свабодная энцыклапедыяKufar.byПартал:Актуальныя падзеіЧэмпіянат свету па футболе 2022Янка КупалаPornhubМалавіOnliner.byГамеланТэракт у «Крокус Сіці Холе»Якуб КоласВікіпедыя:Адмова ад адказнасціБрамбіБразіліяКаірМінскАсташынКлаўдзій Сцяпанавіч Дуж-ДушэўскіКарым БенземаВікіпедыя:Праект:WikiGap 2024 BelarusШаблон:Арыфметычныя аперацыіІерыхон (тэлесерыял)Напалеон I БанапартВялікдзеньВялікае Княства ЛітоўскаеЧэхіяМастурбацыяРымска-Каталіцкая ЦаркваБелсатКузьма ЧорныФранцыск СкарынаЗнак бядыКастусь КаліноўскіuknytМука120-я зенітна-ракетная брыгадаСпіс беларускіх імёнДжон Рональд Руэл ТолкінТадэвуш КасцюшкаБясхвостыя земнаводныяПартал:Беларусь/Праўладны ліст спартсменаўТобі АлдэрвейрэлдКарл XIV ЮханВікісховішчаЧырвоным па БелымІнструкцыя па транслітарацыіMuroveiУльтраправыяАбдэль Хамід Махамед ДбэйбеВікіпедыя:Паведамленні пра памылкіБаварыяMelodifestivalenАлегзандрыяПрыслоўеУдзельнік:DBaturaЖуліу Баптыста