Өс үлсәмле арауыҡ

Өс үлсәмле арауыҡ — беҙ йәшәгән материаль донъяның геометрик моделе. Был Евклид арауығы өс үлсәмле тип атала, сөнки уның өс бер төрлө үлсәме — бейеклеге, киңлеге һәм оҙонлоғо бар, йәғни өс үлсәмле арауыҡ өс ортогональ берәмек вектор менән бирелә.

Өс үлсәмле арауыҡ
Рәсем
Ҡыҫҡаса атамаһы3D[1]
Алдағыике үлсәмле арауыҡ
Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүседүрт үлсәмле арауыҡ[d]
Ҡайҙа өйрәнеләстереометрия[d]
Вики-проектПроект:Математика[d]
 Өс үлсәмле арауыҡ Викимилектә
Арауыҡтың өс үлсәмле метрикаһы
Х күсәре уҡыусыға йүнәлгән өс үлсәмле координаталар системаһы

Өс үлсәмле арауыҡты аңлау кешелә сабый сағында үҫешә тип иҫәпләнә, һәм кешенең хәрәкәттәге үҙ-ара ярашыуы менән тығыҙ бәйләнгән. Солғап алған донъяны өс үлсәмдә һиҙеү органдары менән визуаль ҡабул итеү һәләте тәрәнлекте тойоу тип атала. Аналитик геометрияла өс үлсәмле арауыҡтың һәр нөктәһе өс дәүмәл — координаталар йыйылмаһы кеүек һүрәтләнә. Координаталар башында киҫешкән өс үҙ-ара перпендикуляр координаталар күсәре бирелә. Нөктәнең урыны ошо өс күсәргә ҡарата тәртипкә килтерелгән өс һан менән бирелә. Был һандарҙың һәр береһе ярашлы күсәр буйлап үлсәнгән иҫәпләү башынан нөктәгә тиклемге алыҫлыҡты бирә, был нөктәнән ҡалған ике күсәр менән яһалған яҫылыҡҡа тиклем алыҫлыҡҡа тигеҙ. Шулай уҡ башҡа координаталар системаһы бар, йышыраҡ цилиндрик һәм сферик системалар ҡулланыла.

Һыҙыҡлы алгебра икенсе төрлө ҡараш бирә, унда һыҙыҡлы бәйһеҙлек төшөнсәһе мөһим роль уйнай. Ҡумтаның бейеклеге уның оҙонлоғона һәм киңлегенә бәйле түгел, шул сәбәпле арауыҡ өс үлсәмле. Һыҙыҡлы алгебра телендә арауыҡ өс үлсәмле, сөнки һәр нөктә өс һыҙыҡлы бәйһеҙ векторҙар комбинацияһы менән бирелергә мөмкин. Был терминдарҙа арауыҡ-ваҡыт дүрт үлсәмле, сөнки нөктәнең ваҡыт арауығындағы урыны уның арауыҡтағы урынына бәйле түгел.

Өс үлсәмле арауыҡтың бер нисә үҙсәнлеге бар, улар уны башҡа үлсәмле арауыҡтарҙан айырып торалар. Мәҫәлән, был арҡан киҫәгендә төйөндәр бәйләп булған иң бәләкәй үлсәмле арауыҡ[2]. Физиканың күп закондары, мәҫәлән кире квадраттарҙың күп закондары беҙҙең арауыҡтың өс үлсәмле булыуы менән бәйле[3].

Нуль үлсәмле, бер үлсәмле һәм ике үлсәмле арауыҡтарҙы өс үлсәмле арауыҡта урынлашыусылар кеүек ҡарарға мөмкин; ул үҙе дүрт үлсәмле арауыҡ моделенең өлөшө тип иҫәпләнергә мөмкин (ҡайһы берҙә дүртенсе үлсәм тип ваҡытты иҫәпләйҙәр)[4].

Иҫкәрмәләрүҙгәртергә

  1. https://dicosigles.fr/
  2. Dale Rolfsen, Knots and Links, Publish or Perish, Berkeley, 1976, ISBN 0-914098-16-0
  3. Brian Greene, The Fabric of the Cosmos, Random House, New York, 2003, ISBN 0-375-72720-5
  4. Четырёхмерное пространство — время. Дата обращения: 26 февраль 2009. Архивировано 18 февраль 2011 года.

Ҡалып:Размерность

🔥 Top keywords: Баш битЭминемАнгкор-ВатФашизмФранклин РозалиндМилләтселекФутбол буйынса Рәсәй йыйылма командаһыВЧКЛатин телеТажикстанРәсәй Федерацияһының социаль картаһыЯпония әҙәбиәтеҠалып:Ҡыҙыҡ мәғлүмәтКирилл һәм МефодийҺанлы ысулдарПротестантизмИндонезияХөршидбаныу НатаванКлассик механикаGoogle КарталарыПарагвайЮпитерБарак ОбамаБильбаоНикарагуаСалоникиБашҡортостанКроносВикипедия:БелешмәВикипедия:Һынау урыныЕте (һан)ЛинцМысырПеруМодуль:Namespace detect/dataДәүләт оборона комитетыЗагребКатегория:User trМахсус:ЭҙләүКамбоджаСэмюэл МорзеМесопотамияВикипедия:Яуаплылыҡтан баш тартыуҠытай Халыҡ РеспубликаһыАрыҫлан петроглифтарыГамеланЧеске-БудеёвицеФизикаАмерика Ҡушма ШтаттарыИнглиз телеХаруки МуракамиВикипедия:Нейтраль ҡарашВикипедия:ТасуирламаВикипедия:БерләшмәСкароне ЭкторИталияТригонометрик функцияларКатегория:User tr-NҮҙəк Совет власы менəн Башҡорт хөкүмəте араһында Башҡорт Совет автономияһы тураһында килешеүВикипедия:Алфавитлы күрһәткесСәғәтИкенсе донъя һуғышыВикипедияТаштамаҡПортал:Ағымдағы ваҡиғалар/Башвики наградаларыКомиксНилВикипедия:КатегорияТикТокБоготаКандинский Василий ВасильевичМахсус:Һуңғы үҙгәртеүҙәрКатолик сиркәүеЕкатерина IIҠарткиҫәкШумерВикипедия:Рәхим итегеҙ14 февральВикипедия:БүлектәрҠойроҡһоҙҙарКатегория:МәғарифЯңы СылатҡанИсламӨзбек тылБейеүҠояш системаһыҠушкүл (Асҡын районы)Йосемити милли паркыМетр2013 йылБирмингем (Алабама)14 сентябрьХарьковОдри ХепбёрнМетаболизмЧехияЭлвис ПреслиВикипедия:ҠоролтайДНК