Sierra Ferrera

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo tracta sobre a sierra Ferrera. Ta altros usos d'o toponimo «Ferrera» se veiga Ferrera (desambigación).

A sierra Ferrera[1] ye una sierra pirenenca interior[2] que s'extendilla en dirección este→nort-ueste dende a val d'o río Esera dica la val d'o río Cinca, d'entre as comarcas de Ribagorza y Sobrarbe, en a provincia de Uesca.

Sierra Ferrera
A sierra Ferrera en verano, dende l'Atiart
(Toledo d'a Nata)
Cheografía
CordeleraSierras interiors pirenencas
Sector{{{sector}}}
{{{tpran}}}{{{ran}}}
Maxima altaria2.295 m, Picón d'o Libro
Cimas importants
Largaria±17 km
Amplaria
Superficie
Vértiz cheodesico21265
Subsistemas{{{subsistemas}}}
Administración
Estau Espanya
País Aragón
ComarcaSobrarbe y Ribagorza
Cheolochía
Edat
MaterialsCalsinera mesozoica sobre salagons cenozoicos.
Tipo{{{tipo}}}
Mapa

En o suyo extremo sudoriental bi ha un vértiz cheodesico con una altaria de 1.828 metros y en a cima d'a penya Montanyesa un atro.

Cheografíaeditar

A loma d'a sierra describe una forma d'«S» suaveta d'entre os suyos cabos, y delimita por un costau a «valle d'a Espunya» u val de o río Irués en a man norte, por os 2/3 mas occidentals en a suya lonchitut, y a depresión natural d'a Fueva en sud. En o tercio mas ta levant, a sierra Ferrera tiene menor altitut, y delimita en a man norte a valleta de l'aigüeta de Viu, y o collau d'A Foradada en sud. A val de l'aigueta de Viu («aigüeta» ye barranco) s'achunta con a de a Espunya por o dito collau d'a Cullivert.

Por alto d'a Fueva ye a masa mas visible, pus i destaca con a suya altaria contra las alturas muito menors que i ha dende ixa part enta sud, y se torna alavez a primer formación d'alta montanya en o Pireneu por ixa parte. En latitut, s'alinia mas u menos con o macizo de Turbón a l'altro costau d'o río Esera, en formando as primeras grans formacions d'o Pireneu, que a sobén se dicen sierras interiors pirenencas.

Anque a man norte d'a sierra no tiene garra población, en a baixant sud, muit solana, i ha un buen numero de nuclios de población menudez, que reciben o nombre colectivo de «Baixo Penyas»[3] y que engloba dende a capital municipal que ye a Espunya, con mas de 200 habitants, dica despoblaus como a Mula.[3] En o Baixo Penyas se troba tamién o Reyal Monesterio de Sant Veturián, «Bien d'Intrés Cultural» de gran historia y un d'os millor conoixius monumentos de o Sobrarbe.

Sierra Ferrera y Penya Montanyesa vista dende Merlli

Cheolochíaeditar

A sierra Ferrera ye una parte efectiva d'o macizo d'a Cotiella, formada por a frontera rompida d'una klippe de o gran napa tectonica de Cotiella que se va desplazar y se va romper dende o gruixo d'o macizo, en o proceso dito d'orochenia alpina.

A val que describe o río Irués, conoixida como «valle d'a Espunya», sufrió procesos de glaciarismo en o Pleistoceno que condicionón a forma actual que tiene, y sobre tot, a prefundidat que condiciona una situación d'ubago cuasi remanent que la fa inhabitable y inculturable en un buen troz d'a suya lonchitut.

A klipe d'a sierra Ferrera ye feta de roca calsinera, materials sedimentarios marinos d'o Churasico y, principalment, o Cretacio,[4] que se van desplazar por alto de materials areniscos y sobre tot de salagons d'epocas posteriors, tot producindo un proceso d'inversión d'estratos en o que as rocas mas antigas se troban en a part superior.[4] Ista disposición se fa patent en a naturaleza d'o suelo que se puede trobar en as baixants habitadas d'a sierra, en as que i ha parez cuasi verticals («cillos») de materials duros (penya calsinera) en a part superior, mientres que en as capas inferiors, a partir de a meya altaria en a suya prominencia, o desnivel s'envicia mas y i gosan dica amaneixer fiteros de material de terrero, tan caracteristicos d'a erosión sobre formacions de salagons.

Os cillos d'a sierra Ferrera, tan imponents por a suya prominencia alto d'a Fueva, se puede envistar-los dende buena cosa de o sud d'a comarca de Sobrarbe. Os mas destacables son en l'extrimo occidental d'a sierra, en a Penya Montanyesa, a on que arriban dica a tener cualques cientos de metros de vertical sobre o río Cinca.

Por adintro de l'estrato calsinoso i ha un buen rabanyo de galerías y truchos de karst, muit erosionaus por as escorrenteras d'augua por adintro d'a penya.[4] Producto d'ixa erosión, existen en os calcils meridionals d'a sierra bella espluga u cueva que s'ha habitau dende a prehistoria.[5]

O nombre d'a sierra Ferrera dimana de as grans cuantidaz de mineral de fierro que se troba en a penya, que dende antigos s'ha expleitau.[6]

Proteccióneditar

S'incluye en a Zona d'especial protección pa las aus (ZEPA) de Cotiella-Sierra Ferrera (ES0000280)[7] que cubre un aria de 253,3 km².

Se veiga tamiéneditar

Referenciaseditar

  1. (es) Toponimos oficials de Sobrarbe en www.lenguasdearagon.org
  2. (es) Julio Muñoz Jiménez, Concepción Sanz Herráiz: Guía Física de España. 5 Las Montañas. Alianza Editorial, 1995, pp 286-288.
  3. 3,0 3,1 (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, El Aragonés de Baixo Peñas; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2005. ISBN 84-8094-054-9
  4. 4,0 4,1 4,2 (es) CUCHÍ OTERINO, José Antonio; De la naturaleza (cap. I en Comarca de Sobrarbe (Num. 23 en a Colección Territorio)). Gobierno de Aragón; Zaragoza, 2007. ISBN 84-7753-630-9. O capítol puede leyer-se en linia aquí.
  5. (es) PALLARUELO CAMPO, Severino et al. Comarca de Sobrarbe (Num. 23 en a «Colección Territorio»). Gobierno de Aragón; Zaragoza, 2007. ISBN 84-7753-630-9
  6. (es) PALLARUELO CAMPO, Severino, José, un hombre de los Pirineos. Ed. PRAMES. Zaragoza, 1996. ISBN 84-8321-077-0
  7. (es) Zona ZEPA de Cotiella - Sierra Ferrera. www.naturaspain.com

Vinclos externoseditar


Sierras interiors pirenencas
Abodi | Aísa | Alano | Alta | Añelarra | Arbís | Arrigorieta | Arro | Artxube | Aspe | Berganui | Boumort | Calva | Campanué | Carquera | Carreu | Cis | Collarada | Cotiella | Cuberes | Chía | Chordal | Esdolomada | Espata | Espierba | Ferrera | Gurb | Larra | Límez | Longa | Montcau | Montllobar | Muro de Roda | Osa | Partaqua | Peracalç | Planas | Prada | Rocamola | Sant Corneli | Sant Cosme | Santa Engracia | Sant Martín d'a Solana | Sant Salvador | Sant Gervás | Sant Joan | Sant Visorio | Sardanera | Secús | Sestrals | Set Comelles | Telera | Tendennera | Tercui | Trallata | Tres Serols | Turbón | Ustarroz | Vernera | Zariquieta| Zucas
🔥 Top keywords: PortaladaEstaus UniusAngkor WatCarles PuigdemontLista de municipios d'a provincia de MalagaEspecial:Zaguers cambeosCleopatra VIIBaike: AduyaLista de provincias d'Espanya por superficieIndonesiaBaike: Sobre2008Baike: Alvertencias cheneralsEspecial:MirarLista de municipios d'a provincia de ToledoLista de municipios d'a provincia de BadajozLista de municipios d'a provincia de SevillaRepublica Checa1960Sexo oral2007CaixicoBaike: TabiernaIlesia de Sant Istevan Protomártir de Sos d'o Rei CatolicoAlemanyaBaike: Actualidat1941Lista de municipios d'a provincia de CastellónFundación WikiSegunda Guerra MundialConferencia Episcopal EspanyolaRelación sexual20091981MasturbaciónBaike: Comunidat19211907Philippe NoiretContact (cinta)ZaragozaAcademia Aragonesa d'a LuengaSexo analBaike: Ortografía consensuadaFranciscoBaike: Tabierna/Aduya1927MediaWikiLista de municipios d'a provincia de Granada20 de chinero11 de chineroLista de municipios d'a provincia de CáceresAnuraBiquipediaDinamarcaLista de municipios d'a provincia de Cordoba24 de chineroArchentina10 de chineroDakarJustin BieberLista de municipios d'a provincia de Salamanca4 de chineroLista de municipios d'a provincia de CuencaLatínLista de municipios d'a provincia de Valencia30 de chineroLista de municipios de Cantabria8 de chineroZapo2010Aduya:Cómo rechistrar-seFebrero4 de chunioArchidiocesi de TarragonaLista de municipios de VenezuelaLista de municipios d'a provincia de ZamoraLista de Biquipedias17 de chineroBloodshot (cinta)Imachen:Logo Real Madrid.svgClupea harengus16 de febrero11 d'abrilCeresaLista de municipios d'a provincia de Palencia29 de chineroLista de municipios d'a provincia d'AlmeríaSollanaLista de municipios d'a provincia de BurgosBogotáBiquizionarioLoís IX de FranciaCastiella y LeyónWikiRio de JaneiroRobin Williams18 de setiembreImachen:Bloodshot 2020 Póster.jpeg