Rabosa

(Reendrezau dende Raboso)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Rabosa[1] u raboso ye un zoonimo popular que en aragonés gosa designar a las especies de canido chicorronas, d'orellas grans y coda larga y densa que en zoolochía son por lo regular agrupaus en a tribu Vulpini, adentro d'a familia Canidae.

Rabosa roya (Vulpes vulpes).

As rabosas son animals oportunistas, de regular carnivoros, pero que tamién pueden minchar productos vechetals ocasionalment, como bayas y atros fruitos. Consumen tamién carcanas, uevos, insectos y muitos vertebraus chicorrons, como ratons, engardaixinas, paixaros y a suyas cobadas. Curiosament y a la contra d'atros canidos, as rabosas no se deixan domesticar.

Zoonimiaeditar

En os documentos aragoneses medievals i gosa apareixer derivatos d'o termin «Vulpecula», de tradición més latinizadera, que fa pensar que enantes estes animals hesen puesto conoixer-se como Golpella[2] en o territorio d'Aragón. Esta hipotesi se refirma con cualques toponimos en a provincia de Zaragoza y La Rioja, que responden a formas como «vulpellars», «gulpellars», ecetra.

A parola aragonesa actual, «rabosa», demana de «rabo», y ye un termin que se tornó popular a partir d'a Baixa Edat Meya, en estando relacionato con a coda tan conspicua que tienen estes animals. En o sieglo XV trobamos rabosas/raboses en os peaches de L'Ainsa, Uesca, Monzón y Zaragoza.

Chunto con a forma «rabosa», en buena parte d'o territorio trobamos «raposa». Esta segunda variant se documenta en a val de Tena,[3] en a val d'Echo,[3] en Lecinyena en os Monegros[3] y en Biarche en o norueste d'o Semontano de Balbastro[3] y Lecinyena, estando en cualques d'ixes lugars más sentible la forma masculina «raposo». En o Viello Sobrarbe se da como voz extincta, tamién bi n'ha una variant como reposo (en Boleya). En muitos lugars en as sierras de Teruel a parola «raposa» y «raposo», a tamas d'a distancia con os altros focos d'o norte a on que se i diz, s'emplegan a ormino ta referir-se a estes animals. A desparte d'ixes puestos, a forma «rabosa» ye la cheneral en a resta d'Aragón.

Bi ha dos hipotesis sobre a existencia d'as variants con -p- y con -b-:

  • As formas raposa y raposo serían castellanismos. raposa, raposo son parolas conoixitas dende a Baixa Edat Meya en castellano, en un tiempo en o que en aragonés s'escribiba rabosa, raboso. Coromines considera que estas parolas antigas con -p- en castellano representan una alteración a causa d'o influxo de rapiega, (como dicen a esta especie en asturiano), y atras parolas d'a familia rapiña, por os instintos depredadors y oportunistas d'a rabosa.
  • As formas raposa y raposo serían variants conservadera con as consonants oclusivas xordas intervocalicas y farían referencia a la forma de napo d'a coda (RAPUM ye una variant de NAPUM en latín). Estas formas serían unas formas anteriors a rabosa y raboso.[2] Seguntes Juan A. Frago a presencia d'as voces raposa y raposo en a provincia de Teruel se deben a que se castellanizoron pronto, enantes de producir-se a sonorización en a mes gran part d'o territorio navarro-aragonés.[2]

Queda ubierta a interpretación sobre si son castellanismos adhibitos a la parla local u si representan un caso de conservación d'a xorda intervocalica -P- como en capuzar u capín, pero a forma rabosa ye a que tien tradición escrita y aria més gran.

Referenciaseditar

  1. (an) Silbia Garcés Lardiés,Francho Rodés Orquín:Un borguil de parolas.Bocabulario dialeutal escolar, Gubierno d'Aragón, 2006, ISBN 84-689-7358-0, p.44
  2. 2,0 2,1 2,2 Juan A.Frago "Toponimia navarroaragonesa del. Ebro (VI): Fauna". AFA XXXIX [1]
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 (an) VIDALLER TRICAS, Rafael; O Libro d'as Matas y os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals; Ed. Bal de Onsera. Zaragoza, 2004. ISBN 978-84-89862-35-7

Se veiga tamiéneditar

  • Chacal.
  • Coyote.

Enlaces externoseditar

🔥 Top keywords: PortaladaEstaus UniusAngkor WatCarles PuigdemontLista de municipios d'a provincia de MalagaEspecial:Zaguers cambeosCleopatra VIIBaike: AduyaLista de provincias d'Espanya por superficieIndonesiaBaike: Sobre2008Baike: Alvertencias cheneralsEspecial:MirarLista de municipios d'a provincia de ToledoLista de municipios d'a provincia de BadajozLista de municipios d'a provincia de SevillaRepublica Checa1960Sexo oral2007CaixicoBaike: TabiernaIlesia de Sant Istevan Protomártir de Sos d'o Rei CatolicoAlemanyaBaike: Actualidat1941Lista de municipios d'a provincia de CastellónFundación WikiSegunda Guerra MundialConferencia Episcopal EspanyolaRelación sexual20091981MasturbaciónBaike: Comunidat19211907Philippe NoiretContact (cinta)ZaragozaAcademia Aragonesa d'a LuengaSexo analBaike: Ortografía consensuadaFranciscoBaike: Tabierna/Aduya1927MediaWikiLista de municipios d'a provincia de Granada20 de chinero11 de chineroLista de municipios d'a provincia de CáceresAnuraBiquipediaDinamarcaLista de municipios d'a provincia de Cordoba24 de chineroArchentina10 de chineroDakarJustin BieberLista de municipios d'a provincia de Salamanca4 de chineroLista de municipios d'a provincia de CuencaLatínLista de municipios d'a provincia de Valencia30 de chineroLista de municipios de Cantabria8 de chineroZapo2010Aduya:Cómo rechistrar-seFebrero4 de chunioArchidiocesi de TarragonaLista de municipios de VenezuelaLista de municipios d'a provincia de ZamoraLista de Biquipedias17 de chineroBloodshot (cinta)Imachen:Logo Real Madrid.svgClupea harengus16 de febrero11 d'abrilCeresaLista de municipios d'a provincia de Palencia29 de chineroLista de municipios d'a provincia d'AlmeríaSollanaLista de municipios d'a provincia de BurgosBogotáBiquizionarioLoís IX de FranciaCastiella y LeyónWikiRio de JaneiroRobin Williams18 de setiembreImachen:Bloodshot 2020 Póster.jpeg