Panamá

País d'America Central

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Republica de Panamá (en castellano Republica de Panamá) ye un país, o mas meridional d'America Central. Se troba situato en o istmo que conecta Norteamerica y Sudamerica, mugar a o norueste con Costa Rica, a o sudeste con Colombia, a o norte con a Mar Caribe y a o sud con l'oceano Pacifico. A suya capital ye a Ciudat de Panamá. Os espanyols explororon Panamá y creyoron asentamientos en o sieglo XVI, durando a suya presencia dica 1821 cuan s'independizó y s'unió a Nueva Granada, Ecuador, y Venezuela - formando a Republica d'a Gran Colombia. Cuan ista se disolvió en 1830, Panamá continó fendo parti de Colombia. Con o refirme d'os Estaus Unius, Panamá s'independizó de Colombia en 1903. A Canal de Panamá fue construyito entre 1904 y 1914 por incheniers d'as Fuerzas Armatas estausunidenses. En 1977, se sinyó un alcuerdo por o que se transferiría de tot o control d'a Canal por parti d'os Estaus Unius a o gubierno de Panamá antis de rematar o sieglo.[2]

Republica de Panamá
República de Panamá
Bandera d'a PanamáEscudo d'a Panamá
(En detalle)(En detalle)
Lema nacional: Pro Mundi Beneficio
Himno nacional: Himno Nacional de Panamá
Situación d'a Panamá
Situación d'a Panamá
Capital
 • Población
Panamá
1.787.832
Mayor ciudatPanamá
Idiomas oficialsCastellano
Forma de gubierno
President
Vicepresident
Republica presidencialista
Juan Carlos Varela
Isabel Saint Malo
Independenciad'Espanya
28 de noviembre de 1821
de Colombia
3 de noviembre de 1903
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 115º
78.200 km²
2,9%
555
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 129º
4.405.813
44 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2009)
 • PIB per capita
Posición 92º
US$24.711 millons
US$7.154
MonedaBalboa y dolar estausunidense
ChentilicioPanamenyo/a[1]
Zona horaria
 • en Verano
UTC-5
UTC-5
Dominio d'Internet.pa
Codigo telefonico+507
Prefixo radiofonico9OA-9TZ
Codigo ISO591 / PAN / PA
Miembro de: OEA, ONU

Os ingresos provenients d'os peaches que se pagan en a canal representan actualment una parti important d'o PIB d'o país. Panamá representa a tercera u cuatrena mayor economía d'America Central y[3] tien o mayor creiximiento economico y a mayor renta per capita d'ista rechión.[4][5] En 2010 Panamá se trobaba en a 4ena posición entre os países latinamericans en termins de desembolique humán, y a 54ena en tot o mundo.[6]

En 2010 Panamá yera a segunda economía mas competitiva de Latinamerica seguntes l'Index de Competitividat Global d'o Foro Economico Mundial (FEM).

Panamá tien a mayor selva pluvial d'o hemisferio occidental fueras d'a selva amazonica, trobando-se-ie una gran variedat de plantas tropicals, animals y muixons - beluns d'os cuals no se pueden trobar en garra atro puesto d'o mundo.[7]

A suya población ye de 4.405.813 habitants en una superficie de 78.200 km², con una densidat de población de 44 hab./km².

Organización territorialeditar

División politica de Panamá

Panamá se divide politicament en 9 provincias y 3 comarcas indichenas de ran provincial. As provincias, a la vegada, son integratas por 75 municipios y istos en 620 correchimientos, d'os cuals dos son comarcas indichenas a o ran de correchimiento.

As provincias son:

  • Bocas del Toro
  • Coclé
  • Colón
  • Chiriquí
  • Darién
  • Herrera
  • Los Santos
  • Panamá
  • Veraguas

As comarcas indichenas con ran provincial son:

  • Ngöbe-Buglé
  • Kuna Yala
  • Emberá-Wounaan

As comarcas indichenas con ran de correchimiento son:

  • Kuna de Madugandí aintro d'a provincia de Panamá.
  • Kuna de Wargandí aintro d'a provincia de Darién.

Cheografíaeditar

Río Chagres

A Republica de Panamá ye una fraixa istmica con un superficie total de 75.517 km². Os puntos mas elevatos son o vulcán Barú con 3.475 m, o tozal de Fábrega amb 3.375 m, o Itamut con 3.280 m y o Echandi con 3.163. As islas prencipals son Coiba, Del Rey y Cebaco. Os lacos mas grans son o Gatun con 423,15 km² y o Bayano con 185,43 km². O río mas important d'o territorio debito a o suyo impacto en a economía ye o Chagres, vital ta o funcionamiento d'a canal y Panamá.

Panamá forma un puent natural que une os subcontinent norteamericán y sudamericán. A caracteristica dominant d'a topografía d'o país ye a sierra central que forma a división continental. Ista división no fa pas parti d'as grans cordeleras de Norteamerica y nomas amán d'a muga de Colombia as sierras se relacionan con o sistema d'os Andes de Sudamerica. A sierra que divide o país ye a Sierra de Talamanca amán d'a muga de Costa Rica. Mas enta l'este se converte en a Sierra de Bascará y a porción amanata a la canal a sobén se diz a Sierra de Veraguas; en o suyo conchunto todas as sierras se conoixen como a "Sierra Central".[8]

Os kuna son una d'as etnias amerindias de Panamá

Panamá se troba en a rechión tropical y un tercio d'a suya superficie ye cubierta de selvas tropicals, mientres que a resta s'ha convertito en territorio ta o cautivo y a ganadería en a rechió semiarida d'a peninsula d'Azuero.[8] O clima d'o país ye calido y humedo, pero moderato debito a os ocians.[8]

Demografíaeditar

En 2008 Panamá teneba una población de 3,45 millons d'habitants.[9] A mayoría d'a población, o 70% ye mestiza, mientres que o 20% ye amerindia u orichinarios d'as islas d'o Caribe u d'as dos ascendencias y un 10% ye d'ascendencia europea. A población amerindia incluye siet grupos indichenas: os emberá, os wounaan, os guayamí, os buglé, os kuna, os naso y os bribri. Mas d'a metat d'a población vive en a capital, a ciudat de Panamá y a suya aria metropolitana. O país ye o menos poblato de toz os países castellanoparlants.

A cultura y os costumbres son mas que mas caribenyos y espanyols. O castellano ye a luenga oficial y mas important. Alto u baixo un 40% d'a población parla o criollo, a mayoría en a ciudat de Panamá y as islas d'a costa d'o nord-este.[10][11] L'anglés se parla amplament en a costa y en os ambitos profesionals y de negocios.

Economiaeditar

(Pib)2011 = 30,676 millones de $(u.s.)(balboas)ppa 2011 = 9,006.95 $(u.s.)(balboas)10.5% de crecimiento interanual activos del centro bancario internacional para el el cierre del año 2011 fue de: $81,675 millones% (u.s.) (balboas).grado de inversion BBB.

Culturaeditar

L'atleta Irving Saladino

Esporteeditar

Panamá partecipa en os Chuegos Olimpicos de Verano dende 1928.

  • Panamá en os Chuegos Olimpicos
  • En atletismo cal destacar a Lloyd La Beach, con dos medallas de bronce en os Chuegos Olimpicos de Londres 1948 en 100 y 200 metros lisos y Irving Saladino, campión olimpico de brinco de largaria en os Chuegos Olimpicos de Pekín 2008. Ye a unica medalla olimpica d'oro de Panamá de totas as suyas partecipacions en os Chuegos Olimpicos. Tamién estió campión de Centroamerica en o 2006, campión Panamericano y campión d'o mundo en o 2007 y récord de Sudamerica de brinco de largaria con 8,73 metros.
  • En o boxeyo destacan Roberto Durán dito "Man de Piedra Durán", y Eusebio Pedroza dito "Alacrán Pedrosa", campions mundials en as suyas respectivas categorias.

Vinclos externoseditar

Referenciaseditar

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. (en) "CIA - The World Factbook". Cia.gov. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html. Retrieved 2010-12-23. 
  3. (en) "CIA – The World Factbook – Field Listing – GDP (official exchange rate)". CIA. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html. Retrieved 2010-01-12.  And: "CIA – The World Factbook – Country Comparison – National product". CIA. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html. Retrieved 2010-01-12.  See also: IMF.org
  4. (en) "Annual % Growth – Final Consumption Expenditure, Etc. statistics – countries compared". NationMaster. http://www.nationmaster.com/graph/eco_fin_con_exp_etc_ann_gro-consumption-expenditure-etc-annual-growth. Retrieved 2010-06-26. 
  5. (en) "Final Consumption Expenditure, Etc. constant 2000 us$ (per capita) (most recent) by country". Nationmaster.com. http://www.nationmaster.com/graph/eco_fin_con_exp_etc_con_2000_us_percap-constant-2000-us-per-capita. Retrieved 2010-06-26. 
  6. (en) UNDP Human Development Report 2010. "Table 1: Human development index 2010 and its components". UNDP. http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf. Retrieved 2010-11-06.  pp. 144
  7. (en) . http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1229332.stm. 
  8. 8,0 8,1 8,2 (es) Panama. Land and Resources. MSN Encarta.
  9. (en) Panama. People. The CIA Factbook.
  10. Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), (2005)
  11. (en) Languages of Panama. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version.


Estaus d'America Central
Belize | Costa Rica | El Salvador | Guatemala | Honduras | Nicaragua | Panamá


Estaus d'America d'o Norte
Antigua y Barbuda | Bahamas | Barbados | Belize | Canadá | Chamaica | Costa Rica | Cuba | Dominica | Republica Dominicana | El Salvador | Estaus Unius | Grenada | Guatemala | Haití | Honduras | Mexico | Nicaragua | Panamá | Sant Cristofo y Nieus | Santa Lucia | Sant Vicent y as Granadinas | Trinidad y Tobago
Dependencias: Anguila | Aruba | Bermudas | Islas Vírchens Britanicas | Islas Caimán | Clipperton | Curaçao | Gronlandia | Guadalupe | Martinica | Montserrat | Isla Navassa | Puerto Rico | Saint-Barthélemy | Saint-Martin | Saint-Pierre y Miquelon | Sint Maarten | Islas Turcas y Caicos | Islas Vírchens d'os Estaus Unius
🔥 Top keywords: PortaladaEstaus UniusAngkor WatCarles PuigdemontLista de municipios d'a provincia de MalagaEspecial:Zaguers cambeosCleopatra VIIBaike: AduyaLista de provincias d'Espanya por superficieIndonesiaBaike: Sobre2008Baike: Alvertencias cheneralsEspecial:MirarLista de municipios d'a provincia de ToledoLista de municipios d'a provincia de BadajozLista de municipios d'a provincia de SevillaRepublica Checa1960Sexo oral2007CaixicoBaike: TabiernaIlesia de Sant Istevan Protomártir de Sos d'o Rei CatolicoAlemanyaBaike: Actualidat1941Lista de municipios d'a provincia de CastellónFundación WikiSegunda Guerra MundialConferencia Episcopal EspanyolaRelación sexual20091981MasturbaciónBaike: Comunidat19211907Philippe NoiretContact (cinta)ZaragozaAcademia Aragonesa d'a LuengaSexo analBaike: Ortografía consensuadaFranciscoBaike: Tabierna/Aduya1927MediaWikiLista de municipios d'a provincia de Granada20 de chinero11 de chineroLista de municipios d'a provincia de CáceresAnuraBiquipediaDinamarcaLista de municipios d'a provincia de Cordoba24 de chineroArchentina10 de chineroDakarJustin BieberLista de municipios d'a provincia de Salamanca4 de chineroLista de municipios d'a provincia de CuencaLatínLista de municipios d'a provincia de Valencia30 de chineroLista de municipios de Cantabria8 de chineroZapo2010Aduya:Cómo rechistrar-seFebrero4 de chunioArchidiocesi de TarragonaLista de municipios de VenezuelaLista de municipios d'a provincia de ZamoraLista de Biquipedias17 de chineroBloodshot (cinta)Imachen:Logo Real Madrid.svgClupea harengus16 de febrero11 d'abrilCeresaLista de municipios d'a provincia de Palencia29 de chineroLista de municipios d'a provincia d'AlmeríaSollanaLista de municipios d'a provincia de BurgosBogotáBiquizionarioLoís IX de FranciaCastiella y LeyónWikiRio de JaneiroRobin Williams18 de setiembreImachen:Bloodshot 2020 Póster.jpeg