Oro

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Oro
PlatínOroMercurio
Ag

Au

Rg
Información cheneral
Nombre, simbolo, numeroOro, Au, 79
Serie quimicaMetal de transición
Grupo, periodo, bloque116, d
ColorAmariello metalico
Peso atomico196.966569(4) g·mol−1
Configuración electronica[Xe] 4f14 5d10 6s1
Electrons por capa2, 8, 18, 32, 18, 1
Propiedaz fisicas
Fasesolido
Densidat (a t.a.)19.30 g·cm−3
Densidat en liquido en o p.f.17.31 g·cm−3
Punto de fusión1337.33 K
(1064.18 °C, 1947.52 °F)
Punto d'ebullición3129 K
(2856 °C, 5173 °F)
Entalpía de fusión12.55 kJ·mol−1
Entalpía de vaporización324 kJ·mol−1
Calor especifica(25 °C) 25.418 J·mol−1·K−1
Presión de vapor
P/Pa1101001 k10 k100 k
at T/K164618142021228126203078
Propiedaz atomicas
Estructura cristalinaCubica centrata en as caras
Estatos d'oxidación-1, 1, 2, 3, 4, 5
(Oxido anfoterico)
Electronegatividat2.54 (escala de Pauling)
Enerchías d'ionización1ª: 890.1 kJ·mol−1
2ª: 1980 kJ·mol−1
Radio atomico144 pm
Radio covalent136±6 pm
Radio de van der Waals166 pm
Atra información
Ordenación magneticadiamagnetico
Resistividat electrica(20 °C) 22.14 nΩ·m
Conductividat termal(300 K) 318 W·m−1·K−1
Dilatación(25 °C) 14.2 µm·m−1·K−1
Velocidat d'o sonito(t.a.) 2030 m·s−1
Modulo d'elasticidat79 GPa
Mod. elast. transversal27 GPa
Modulo de compresión180 GPa
Coeficient de Poisson0.44
Dureza Mohs2.5
Dureza Vickers216 MPa
Dureza Brinell25 HB MPa
Numero CAS7440-57-5
Isotopos mas estables
isoANVidaMDED (MeV)PD
195Ausin186.10 dε0.227195Pt
196Ausin6.183 dε1.506196Pt
β0.686196Hg
197Au100%197Au ye estable con 118 neutrons
198Ausin2.69517 dβ1.372198Hg
199Ausin3.169 dβ0.453199Hg

L'oro ye un elemento quimico de numero atomico 79 situato en o grupo 11 d'a tabla periodica. O suyo simbolo ye Au (d'o latín aurum[1]). L'oro ye un metal de transición blando, brillant, amariello, pesato, maleable, dúctil y que no reacciona con a mayoría de productos quimicos, pero ye sensible a o cloro y a l'augua rechia. O metal se troba a ormino en estau puro y en forma de pepitas y depositos aluvials y ye un d'os metals tradicionalment emplegatos ta cudir monedas. L'oro s'emplega como estandar monetario en muitos estaus y tamién s'usa en a choyería, a industria y a electronica.

Caracteristicas prencipalseditar

L'oro ye un elemento metalico que tien una color amariella en bruto, pero que puet amostrar-se negro, rubí u morato en divisions finas. Ye considerato por beluns como o elemento mas polito de toz y ye o metal mas maleable y dúctil que se conoixe.[2] De feito, una uncia (28,35 g) d'oro puet modelar-se de forma que cubra una extensión de 28 metros cuadratos. Como ye un metal blando, as aliacions con atros metals a fin de proporcionar-le dureza son frecuents.

Se tracta d'un metal muit denso, con un alto punto de fusión y una alta afinidat electronica. Os suyos estaus d'oxidación mas importants son +1 y +3. Tamién se troba en o estau d'oxidación +2, asinas como en estaus d'oxidación superiors, pero ye menos frecuent.

Amás, l'oro ye un buen conductor d'a calor y d'a electricidat, y no l'afecta l'aire ni a mayoría d'achents quimicos. Tien una alta resistencia a l'alteración quimica por parti d'a calor, a humedat y a mayoría d'os achents corrosivos, y asinas ye bien adaptato a o suyo uso ta cudir monedas y en a choyería.

Color de l'oroeditar

Diferents colors d'aliacions d'Ag-Au-Cu.

A color de l'oro puro ye amariella metalica. L'oro, o cesio y l'arambre son os unicos elementos metalicos que tienen una color natural que no sía ni grisa ni blanca. A color grisa habitual d'os metals pende d'a suya "mar d'electrons", que ye capable d'absorber y tornar a emitir fotons a o largo d'un amplo rango de frecuencias. L'oro reacciona d'una traza diferent, pendendo d'efectos relativistas sutils que afectan a os orbitals que rodian os atomos d'oro.[3][4]

Se pueden aconseguir aliacions d'oro coloriato como l'oro rosa, adhibindo-ne diversas cantidaz d'arambre y archent, tal como se veye en a imachen. As aliacions con paladio u níquel tamién son importants en a choyería comercial, ya que producen aliacions d'oro blanco. Menos habitualment, adhibindo manganeso, aluminio, fierro, indio y atros elementos se pueden producir mas colors inusuals d'oro ta diversas aplicacions.[5]

Historiaeditar

L'oro ye un material conoixito por la humanidat dende l'antiguidat, o puesto mes antigo a on s'ha trobato oro ye a Necropolis de Varna, datata en entre o 4600 y o 4200 aC. [6]

Bel hieroglifico echipcio de l'anyo 2600 aC. fa referencia a iste material y deciban que yera mas abundant que a pols.[7]

Tamién en Europa central s'ha trobato bella pieza d'oro como o disco de Nebra a mas de lingotz datatos en o segundo milenio aC.

Por o suyo alto valor mientres a historia, a mayor parti de l'oro estrayito ye huei encara en circulación.

Aplicacionseditar

Pepita d'oro

L'oro puro ye muit tovo ta estar emplegato normalment y s'endurece aleyando-lo con plata y arambre. L'oro y as suyas muitas aliacions s'emplegan muito en choyería, a fabricación de monedas y tamién como patrón monetario en muitos países. A causa d'a suya buena conductividat electrica y a suya resistencia a la corrosión, asinas como una buena combinación de propiedaz quimicas y fisicas, se prencipió a emplegar en zaguerías d'o sieglo XX como metal en a industria.

Atras aplicacions:

  • L'oro exerce funcions criticas en ordinadors, telecomunicacions, naus espacials, motors d'avions a reacción, y muitos atros productos.
  • A suya alta conductividat electrica y resistencia a la oxidación ha permitito un amplo uso como capas primeras electrodepositatas sobre a superficie de conexions electricas ta asegurar una connexión buena, de baixa resistencia.
  • Como l'archent, l'oro puet formar fuertes amalgamas con o mercurio que a vegatas s'emplegan en empastes dentals.
  • L'oro coloidal (nanoparticlas d'oro) ye una solución intensament coloriata que se ye estudiando en muitos laboratorios con fins medicas y biolochicas. Tamién ye a forma emplegata como pintura dorata en ceramicas.
  • L'aceto cloroaurico s'emplega en fotografía.
  • O isotopo d'oro 198Au, d'una vida meyana de 2,7 días, s'emplega en bels tractamientos de cáncer y atras malautías.
  • S'emplega como recubrimiento de materials biolochicos permitindo estar visto a traviés d'o microscopio electronico de barrido (SEM).
  • S'emplega como recubrimiento protector en muitos satelites por o feito de que ye un buenn reflector d'a luz infrarroya.
  • Ye utilizato tamién ta premiar a os campions en bels competicions esportivas, medalla d'oro ta o campión, d'archent ta o subcampión y bronce ta o tercer claseficato,
  • Utilizato tamién ta fer medallas honorificas y premiar destacatos personaches d'una ciudat o territorio como a Medalla de Oro de Zaragoza y a Medalla d'Oro d'a Cheneralidat de Catalunya.
  • Emplegato tamién ta premiar destacatos personaches d'a cultura y ganadors de concursos culturals.

Se veiga tamiéneditar

  • Fiebre de l'oro.

Vinclos externoseditar

Referenciaseditar

  1. (es) Francho Nagore Laín: Vocabulario de la Crónica de San Juan de la Peña (versión aragonesa, s. XIV), Universidat de Zaragoza, 2021, ISBN 978-84-1340-315-1, p.334
  2. (en) "Or". Enciclopèdia Catalana. http://www.enciclopedia.cat/fitxa_v2.jsp?NDCHEC=0127976. Retrieved 17-09-2009. 
  3. (en) "Relativity in Chemistry". Math.ucr.edu. http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/gold_color.html. Retrieved 05-04-2009. 
  4. (en) "{{{title}}}". Chemical Physics 311. DOI:10.1016/j.chemphys.2004.09.023.
  5. (en) "Gold Jewellery Alloys > Utilise Gold. Scientific, industrial and medical applications, products ,suppliers from the World Gold Council". Utilisegold.com. 20-01-2000. http://www.utilisegold.com/jewellery_technology/colours/colour_alloys/. Retrieved 05-04-2009. 
  6. (es) O Museo Arqueolochico de Varna seguntes a ViaMichelín.
  7. (en) [Reeves, Nicholas. Akhenaten: Egypt's False Prophet. Thames & Hudson, p.69 ISBN 0-500-28552-7.]
🔥 Top keywords: PortaladaEstaus UniusAngkor WatCarles PuigdemontLista de municipios d'a provincia de MalagaEspecial:Zaguers cambeosCleopatra VIIBaike: AduyaLista de provincias d'Espanya por superficieIndonesiaBaike: Sobre2008Baike: Alvertencias cheneralsEspecial:MirarLista de municipios d'a provincia de ToledoLista de municipios d'a provincia de BadajozLista de municipios d'a provincia de SevillaRepublica Checa1960Sexo oral2007CaixicoBaike: TabiernaIlesia de Sant Istevan Protomártir de Sos d'o Rei CatolicoAlemanyaBaike: Actualidat1941Lista de municipios d'a provincia de CastellónFundación WikiSegunda Guerra MundialConferencia Episcopal EspanyolaRelación sexual20091981MasturbaciónBaike: Comunidat19211907Philippe NoiretContact (cinta)ZaragozaAcademia Aragonesa d'a LuengaSexo analBaike: Ortografía consensuadaFranciscoBaike: Tabierna/Aduya1927MediaWikiLista de municipios d'a provincia de Granada20 de chinero11 de chineroLista de municipios d'a provincia de CáceresAnuraBiquipediaDinamarcaLista de municipios d'a provincia de Cordoba24 de chineroArchentina10 de chineroDakarJustin BieberLista de municipios d'a provincia de Salamanca4 de chineroLista de municipios d'a provincia de CuencaLatínLista de municipios d'a provincia de Valencia30 de chineroLista de municipios de Cantabria8 de chineroZapo2010Aduya:Cómo rechistrar-seFebrero4 de chunioArchidiocesi de TarragonaLista de municipios de VenezuelaLista de municipios d'a provincia de ZamoraLista de Biquipedias17 de chineroBloodshot (cinta)Imachen:Logo Real Madrid.svgClupea harengus16 de febrero11 d'abrilCeresaLista de municipios d'a provincia de Palencia29 de chineroLista de municipios d'a provincia d'AlmeríaSollanaLista de municipios d'a provincia de BurgosBogotáBiquizionarioLoís IX de FranciaCastiella y LeyónWikiRio de JaneiroRobin Williams18 de setiembreImachen:Bloodshot 2020 Póster.jpeg