Panthera leo

(Reendrezau dende Lión)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Lión
Lión
Lión
Estato de conservación

Vulnerable.
Dominio:Eukaryota
Reino:Animalia
Subreino:Metazoa
Filo:Chordata
Clase:Mammalia
Orden:Carnivora
Familia:Felidae
Subfamilia:Pantherinae
Chenero:Panthera
Especie:P. leo
Panthera leo

Lo lión, llión, león u lleón[1] (Panthera leo) ye una especie d'a familia d'os felidos antigament amplament distribuita por Africa, Orient Meyo y la India. Los masclos presentan cerras, estando un caso tipico de dimorfismo sexual. La fembra d'o lión ye clamada liona.[1]

Liona Asiatica (Panthera leo persica) de nombre MOTI, ye naixita d'o parque zoolochico de Helsinki (Finlandia) en octubre de 1994, plegó a lo parque zoolochico de Bristol (Anglaterra) en chinero de 1996. A Selva de Gir, en a India ye on viven os lions asiaticos salvaches, pero este ye en captividat
Lión masclo amuestra as suyas dients a la chent enantes de estar alimentato en o parque zoolochico de Melbourne

Zoonimiaeditar

En a mayor part d'os textos medievals s'escribe o zoonimo Leon, tanto l'animal como l'antroponimo que en deriva, vegadas tamién lehon, coincidindo con a ortografía de Jahen pa "Chaén:

XII astas con senyales de lehons[2]

Una pronunciación teorica en aragonés ye lión u leyón desfendo o hiato. A segunda forma, con epentesi antihiatica no s'escribe con -y- en a ortografía actual porque no deriva d'una parola latina con consonant sonora desapareixida, como en o caso d'a ciudat de Leyón, que deriva de LEGIONE ("lechión"). A forma Lión se documenta en poquez casos, un d'éls en o "Libro d'as Marabillas d'o Mundo", que no ye escrito en o stándard medieval aragonés y ye una traducción a l'aragonés no bien feita de tot, con muitos galicismos, encara que tamién con formas chenuínas aragonesas que no se gosan presentar en o stándard medieval:

Et han la cabeça como sanglar & han .vj. piedes & a cada pie dos hunglas largas & tallantes & han el cuerpo como ver o varraco & la coa como lion

En o lexico comercial aragonés se documenta l'adchectivo leonado, que deriva de leon.

Morfolochíaeditar

O pelache ye lionato claro, blanco y l'abdomen y en o costato interior d'as patas. O dorso d'as orellas ye negro; cerras d'o masclo lionatas, d'un pardo royenco a negro. O pelache d'os animals no maturos tien un debuixo de rosetas que desaparixe con a edat, encara que en pueden quedar vestichios en o baixo vientre y patas.

Subespecieseditar

A evidencia chenetica indica que os lions actuals s'orichinoron posiblement d'un antipasau común dende fa 55.000 anyatas. As diferencias entre os lions africanos son pocas y poderban estar consideratos d'una sola subespecie.

As subespecies mes reconoixitas por bels cientificos son:

  • Panthera leo atrox: Lión americano, s'orichinó fa d'alto u baixo 80.000 anyatas, y s'extinguió en fa unas 10.000.
  • Panthera leo bleyenberghi: Lión de Katanga. Habita en Angola, Botsuana, Republica Democratica d'o Congo, Namibia, Zambia y Zimbabwe.
  • Panthera leo europea: Lión europeu, no s'ha comprobato l'autenticidat d'esta subespecie (probablement sigan lions asiaticos), pero os lions habitaban a peninsula balcanica y lo cazaban romanos, griegos y macedonyos, s'extinguió ha poco mes de 2.000 anyatas.
  • Panthera leo fossilis: Lión primitivo (extincto).
  • Panthera leo krugeri: Lión de Transvaal u sudafricano, habita en cinco países d'o sud d'Africa.
  • Panthera leo leo: Lión de Berberia u de l'Atlas, extincto en estato salvache dende 1922. Este lión yera o tercer en mida, dimpués d'o d'as espelungas y l'americano.
  • Panthera leo massaicus: Lión del Masai, habita en el Este del continente africano.
  • Panthera leo melanochaitus: Lión d'o Cabo, ye extincto dende 1865.
  • Panthera leo persica: Lión asiático, habita en a Selva de Gir, India.
  • Panthera leo senegalensis: Lión de l'ueste d'Africa, habita dende Senegal dica a Republica Centroafricana.
  • Panthera leo spelaea: Lión d'as espelungas, habitó en Eurasia. Apareixió fa d'alto u baixo 300.000 anyatas, y desapareixió dimpués d'a zaguera glaciación, fa unas 10.000 anyatas.
  • Panthera leo vereshchagini: Lión de l'este de Siberia.
  • Panthera leo youngi: Lión d'o nord-este de China, apareixió fa 350.000 anyatas.

Os lions en o cine y a culturaeditar

O lión a ormino ye considerau y representau como rei d'a chungla u rei d'os animals amás simbolo popular de realeza, dignidat, peito y nobleza, tamién ye un animal que a sobén ha estau protagonista de bellas cintas de cine como as de Disney, The Wild, The Lion King y as suyas secuelas The Lion King II: Simba's Pride y The Lion King 1½, entre d'atras cintas como Born Free y The Ghost and the Darkness.

Referenciaseditar

  1. 1,0 1,1 (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. "Actos comunes de los Jurados de Zaragoza (1440-1496)". Documentación musicológica aragonesa. Institución Fernando el Católico, 1986. [1]


Especies d'o chenero Panthera
P.blytheae(†) | P.crassidens(†) | P.gombaszoegensis(†) | P.leo | P.onca | P.paleosinensis(†) | P.pardoides(†) | P.pardus | P.tigris | P.toscana(†) | P.uncia | P.youngi
🔥 Top keywords: PortaladaEstaus UniusAngkor WatCarles PuigdemontLista de municipios d'a provincia de MalagaEspecial:Zaguers cambeosCleopatra VIIBaike: AduyaLista de provincias d'Espanya por superficieIndonesiaBaike: Sobre2008Baike: Alvertencias cheneralsEspecial:MirarLista de municipios d'a provincia de ToledoLista de municipios d'a provincia de BadajozLista de municipios d'a provincia de SevillaRepublica Checa1960Sexo oral2007CaixicoBaike: TabiernaIlesia de Sant Istevan Protomártir de Sos d'o Rei CatolicoAlemanyaBaike: Actualidat1941Lista de municipios d'a provincia de CastellónFundación WikiSegunda Guerra MundialConferencia Episcopal EspanyolaRelación sexual20091981MasturbaciónBaike: Comunidat19211907Philippe NoiretContact (cinta)ZaragozaAcademia Aragonesa d'a LuengaSexo analBaike: Ortografía consensuadaFranciscoBaike: Tabierna/Aduya1927MediaWikiLista de municipios d'a provincia de Granada20 de chinero11 de chineroLista de municipios d'a provincia de CáceresAnuraBiquipediaDinamarcaLista de municipios d'a provincia de Cordoba24 de chineroArchentina10 de chineroDakarJustin BieberLista de municipios d'a provincia de Salamanca4 de chineroLista de municipios d'a provincia de CuencaLatínLista de municipios d'a provincia de Valencia30 de chineroLista de municipios de Cantabria8 de chineroZapo2010Aduya:Cómo rechistrar-seFebrero4 de chunioArchidiocesi de TarragonaLista de municipios de VenezuelaLista de municipios d'a provincia de ZamoraLista de Biquipedias17 de chineroBloodshot (cinta)Imachen:Logo Real Madrid.svgClupea harengus16 de febrero11 d'abrilCeresaLista de municipios d'a provincia de Palencia29 de chineroLista de municipios d'a provincia d'AlmeríaSollanaLista de municipios d'a provincia de BurgosBogotáBiquizionarioLoís IX de FranciaCastiella y LeyónWikiRio de JaneiroRobin Williams18 de setiembreImachen:Bloodshot 2020 Póster.jpeg