Chupiter (mitolochía)

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Esta pachina fabla sobre o dios romano Chupiter. Pa altros emplegos se veiga Chupiter.
Chupiter
Estatua de Chupiter Tonant en o (Museu del Prado).
Estatua de Chupiter Tonant en o (Museu del Prado).
'
Mitolochía:Mitolochía romana
Información personal
Pai:Saturno
Mai:Ops
Conchuche:Chuno
Chirmans:Vesta, Plutón, Neptuno y Ceres
Fillos:Minerva, Vulcán, Diana, Hercules, Baco, Juventa, Marte, Apolo, Iarbes, Mercurio y Prosèrpina
Relacionau con:Zeus
Caracteristicas
Animal:Alica
Simbolo:Lampedo y cetro.

En a mitolochía romana, Chupiter (en latín Iupiter) yera o dios principal d'o panteón romano. Li diciban Iupiter Optimus Maximus Soter (‘Chupiter o millor, mayor y mes sabio’) como dios patrón d'o estau romano, encargau d'as leis y de l'orden social. Estió o dios mes important d'a Triada Capitolina, que formaba chunto a Chuno y Minerva.

Altar pa o culto a Chupiter (s.II-III), pa uso d'os lechionarios que vichilaban a muga. Inscripción: Ofrenda de L. Lollius Clarus ta elll y a suya familia.

En l'Antiga Roma as personas churaban per Chupiter en os tribunals de chusticia, o que levó a la expresión común per Chupiter, usada como un arcaísmo en l'actualidat.

Etimolochía y oricheneditar

«Chupiter» ye un compuesto vocativo derivau d'o latín arcaico Iovis y pater (‘padre’), usau tamién como caso nominativo. Os estudios lingüisticos identifican a radíz Iov- como derivación d'o compuesto indoeuropeu *dyēus- pəter-, ‘Dios padre’, a deidat d'a que tamién derivan o chermanico *Tiwaz y o griego Zeus.

Identificacions de Chupiter fuera de Romaeditar

Entre os cantabros y asturs fue sincretizau con una divinitat que teneba d'epiteto Candamius. En Galia fue sincretizau con Taranis. En os países chermanicos lo comparaban con Thor-Donar, como demuestra o nombre d'o "chueves" en os idiomas chermanicos.

Referencias toponimicaseditar

A evolución lochica en aragonés de Iupiter, iovis prenendo l'acusativo iove-m ye Chueu, pareixito a lo que veyemos en o toponimo gascón Güells de Joeu, on sale l'augua d'o Forau d'Aigualluts pa correr por l'Artiga de Lin (Val d'Arán). En aragonés tenemos como evolución de iove-m en palabra composada Chuseu que significa "seu de Chupiter", "templo de Chupiter" a traviés de Iovis Aedes seguntes Coromines u de Iovis Sedes. En catalán y occitán bi ha muitos toponimos tipo Colldejou u Fanjaus basaus en a evolución romance local de iove-m.

Os cristianos asimiloron o epiteto stator (d'estar de piet) u l'apelliu Sator como Sant Salvador, visible en muitos monts de Catalunya y Aragón que debioron estar-li consagraus Sant Salvador d'Horta, u ermitas en ixos monts como Sant Salvador en o mesmo Chuseu, y talment a Seu de Zaragoza siga d'o Salvador por estar edificada en l'antigo foro romano, puesto d'una ciudat romana on i heba un templo de Chupiter.

Chupiter en fuents aragonesaseditar

A diferencia de Marcuello y Silván no s'ha conservau en aragonés as evolucions romances de Chupiter tipo Chou u Chueu ni como antroponimo ni como nombre de personache mitolochico, d'a mesma traza que no se conservó en muitas luengas romances. Esto ye un efecto d'a campanya de cristianización forzada encomenzada por Teodosio, que reprimiba especialment o culto (y o recuerdo) d'os dioses d'a primera función indoeuropea (que competiban en ran con o dios unico).

En a mayor parte d'as luengas romances Chupiter, Júpiter, (en castellano) Xúpiter (en gallego) y la traza como huei ye conoixiu este dios son producto de readaptacions dende o latín en tiempos baixo medievals u d'o renaiximiento.

En o "Libro del Trasoro" parlan de Chupiter en o capítol 28, pero como un Zeus griego historicizau:

Apres el fue rey Çelus su fillo. Apres fue fey Saturnus su fillo que regno en la çibdat de Athenas que el fizo e fundo primero. De Saturno e de Jupiter cuydauan las gentes que la ora eran dios, e por esto eran ellos nonbrados dios, do aun ellos asi nonbre dos planetas. Apres fue rey Cetrops.
E sabet que Jupiter ouo dos fillos, Danaun e Dardanum. Aquel Danaun fue rey en la ysla de Cret e de Mjcena e de Grecia toda, e ouo guerra contra Trous, el rey de Troya, e contra Illun e Ganjmeden sus fillos, e mano aquel Ganjmeden. E aquesta fue la primera contencion de los troyanos e de los griegos.

En a "Cronica d'Espanya" de García de Eugui tamién parlan d'un Chupiter historizau:

Et este tercero Hercules fue de grant linage, car fue fijo de Jubiter, rey de Greçia & de la reina Almena.

S'ha de recordar que en a grafía medieval a J representaba l'actual ch.

Vinclos externoseditar

🔥 Top keywords: PortaladaEstaus UniusAngkor WatCarles PuigdemontLista de municipios d'a provincia de MalagaEspecial:Zaguers cambeosCleopatra VIIBaike: AduyaLista de provincias d'Espanya por superficieIndonesiaBaike: Sobre2008Baike: Alvertencias cheneralsEspecial:MirarLista de municipios d'a provincia de ToledoLista de municipios d'a provincia de BadajozLista de municipios d'a provincia de SevillaRepublica Checa1960Sexo oral2007CaixicoBaike: TabiernaIlesia de Sant Istevan Protomártir de Sos d'o Rei CatolicoAlemanyaBaike: Actualidat1941Lista de municipios d'a provincia de CastellónFundación WikiSegunda Guerra MundialConferencia Episcopal EspanyolaRelación sexual20091981MasturbaciónBaike: Comunidat19211907Philippe NoiretContact (cinta)ZaragozaAcademia Aragonesa d'a LuengaSexo analBaike: Ortografía consensuadaFranciscoBaike: Tabierna/Aduya1927MediaWikiLista de municipios d'a provincia de Granada20 de chinero11 de chineroLista de municipios d'a provincia de CáceresAnuraBiquipediaDinamarcaLista de municipios d'a provincia de Cordoba24 de chineroArchentina10 de chineroDakarJustin BieberLista de municipios d'a provincia de Salamanca4 de chineroLista de municipios d'a provincia de CuencaLatínLista de municipios d'a provincia de Valencia30 de chineroLista de municipios de Cantabria8 de chineroZapo2010Aduya:Cómo rechistrar-seFebrero4 de chunioArchidiocesi de TarragonaLista de municipios de VenezuelaLista de municipios d'a provincia de ZamoraLista de Biquipedias17 de chineroBloodshot (cinta)Imachen:Logo Real Madrid.svgClupea harengus16 de febrero11 d'abrilCeresaLista de municipios d'a provincia de Palencia29 de chineroLista de municipios d'a provincia d'AlmeríaSollanaLista de municipios d'a provincia de BurgosBogotáBiquizionarioLoís IX de FranciaCastiella y LeyónWikiRio de JaneiroRobin Williams18 de setiembreImachen:Bloodshot 2020 Póster.jpeg