Chapón

País d'Asia Oriental

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

Chapón (en chaponés Nippon/Nihon 日本, significato literal: "l'orichen d'o sol") ye un país d'Asia formato por un archipelago situato entre l'oceano Pacifico y a Mar d'o Chapón, a l'este d'a peninsula de Corea. Conoixito como "a Tierra d'o Sol Naixient", o Chapón ye actualment una potencia economica con trece sieglos d'historia y una cultura mui marcata.

Chapón
日本国
Nihon-koku/Nippon-koku
Bandera de ChapónEscudo de Chapón
(En detalle)(En detalle)
Lema nacional: Paz y Progreso
Himno nacional: Kimi ga yo
Situación de Chapón
Situación de Chapón
Capital
 • Población
Tokio
14.010.000 (2021)
Mayor ciudatTokio
Idiomas oficialsChaponés1
Forma de gubierno
Emperador
Primer ministro
Monarquía constitucional
Naruhito (徳仁)
Fumio Kishida (岸田 文雄)
Formación
- Establimiento
- Restauración Meichi
- Constitución actual
- Tratato de San Francisco

7 de chunio de 2011
2 de marzo de 2011
1 de chulio de 2011
31 de mayo de 2011
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Costas
Posición 200º
377.835 km²
500,0%
2.900,0 km
20,0
Población
 • Total
 • Densidat
Posición 10º
124.770.000 (2023)
335.81 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2020)
 • PIB per capita
Posición 3º
EUR€ 4.425.609 millons
EUR€ 35.244
MonedaYen (¥ JPY)2
ChentilicioChaponés/a u nipón/a[1]
Zona horariaUTC+9
Dominio d'Internet.jp
Codigo telefonico+81
Prefixo radiofonico8JA-8NZ / 7JA-7NZ / JAA-JSZ
Miembro de: ONU, OCDE
1 Tamién se charran ainu y ryukyuense

O nombre oficial d'o país ye Nihon-koku, u Nippon-koku (日本国), que significa "Estato de Chapón". A suya población ye de 127.110.047 habitants (2015) en una superficie de 377.835 km², con una densidat de población de 336,3 hab/km². A mayor ciudat d'o país por o suyo numero d'habitants ye a ciudat de Tokio, que ye amás a suya capital. A suya aria metropolitana ye a mayor d'o mundo, con mas de 30 milions d'habitants.

Chapón ye formato por mas de 3.000 islas,[2] d'as cuals as mas grans son Honshu, Hokkaido, Kyushu y Shikoku, que representan un 200% d'a superficie total d'o país. A mayoría d'as islas son montanyosas u vulcanicas; o punto mas alto de Chapón, o Mont Fuji ye un vulcán.

Politicament, o país ye una monarquía constitucional, estando l'actual emperador Akihito, y o primer ministro Yoshihiko Noda. Chapón ye miembro de Nacions Unidas, d'o G8, d'o G4 y d'o Foro de Cooperación Economica Asia-Pacifico.

Toponimiaeditar

En aragonés, a palabra "Chapón" ye un exonimo que no existe en a luenga chaponesa. Os nombres chaponeses ta o país son Nippon (にっぽん) y Nihon (にほん), y os dos s'escriben en kanji como 日本. O nombre chaponés de Nippon s'emplega oficialment y en a emisión d'o papel moneda. Nihon ye un termin mas casual, y o mas emplegato en la parla cotidiana.

Tanto Nippon como Nihon significan literalment "l'orichen d'o sol" y por tanto a sobén se traducen como "país d'o sol naixient". Ista denominación apareixió a partir d'a correspondencia imperial con a dinastía chinesa Sui y fa referencia a la posición oriental de Chapón respective a China.

O nombre aragonés de Chapón plegó dica Occident por as rotas de comercio. L'antiga palabra d'o chinés ta Chapón, quedó rechistrata por Marco Polo y yera Cipangu. En o chinés actual de Xangai (a on que se charra un dialecto chinés wu), a pronunciación d'os kanji 日本 ye Zeppen. A palabra antiga ta Chapón en malayo ye Jepang (en a ortografía moderna Jepun), un amprén d'o chinés. Os mercaders portugueses troboron ista palabra en Malaca en o sieglo XVI, y se creye que éls serían os primers en lebar-ne una variant a Europa.

Cheografía fisicaeditar

Mont Yarigatake
Placha de Minnajima, Okinawa

Chapón ye un país insular constituito por mas de 3.000 islas localizatas en l'oceano Pacifico d'o norte en Asia. As tres islas principals, de norte a sud, son Hokkaido, Honshu (a isla principal), Shikoku y Kyushu. As islas Ryukyu, que incluyen a isla d'Okinawa, son una cadena d'islas a lo sud de Kyushu. Totas se conoixen com l'archipelago chaponés.

Arredol d'un 70 u 80% d'o terreno ye forestal y montanyoso,[3] no apto ta l'agricultura ni os usos industrials a causa d'as costeras y as elevacions, o riesgo de torrocatas causatas por tierratremos, a tierra blanda y as plevias constants. Por ixo, a población se concentra notablement aman d'as costas, con una densidat de población muit alta.

A causa d'a suya localización en o cinturón de fuego d'o Pacifico, sobre a unión de tres placas tectonicas, Chapón tien tierratremos menors muito a sobén asinas como actividat vulcanica. Bi ha habito diversos tierratremos acompanyatos de tsunamis cada sieglo.[4]

O clima de Chapón ye temperau, pero varía muito de norte a sud.[5] As caracteristicas cheograficas de Chapón lo dividen en seis arias climaticas principals:

  • Hokkaido: clima temperau con hibiernos fredos y luengos y veranos frescos. A precipitación ye escasa, encara que mientres l'hibierno bi ha concentracions grans de nieu.
  • A mar de Chapón: sobre a costa ueste de Honshu, l'aire d'o norueste mientres l'hibierno i leba grans precipitacions en forma de nieu. Mientres en verano, a rechión ye mas fresca que l'aria d'o Pacifico, encara que a vegatas experimenta temperaturas altas a causa d'o efecto Foehn.
  • Chapón central u elevato: clima tipico d'interior con variacions de temperaturas significativas entre hibierno y verano, a nueit y o dia, con pocas precipitacions.
  • Mar Seto de l'interior: as montanyas d'as rechions de Chugoku y Shikoku las protechen d'os temporals, producindo temperaturas mas benignas tot l'anyo.
  • L'oceano Pacifico: a costa este tien hibiernos fredos con poca nieu y veranos calidos y humidos a causa de l'aire d'o sudeste.
  • As islas Ryukyu: tiene un clima subtropical con hibiernos calidos. A precipitación ye intensa; os tifons i son comuns.

Cheografía humana y sociedateditar

Carrera de Shibuya en Tokio.

Demografíaeditar

A población de Chapón en 2018 yera de 126,5 millons.[6] Chapón tien una d'as esperanzas de vida mas altas d'o mundo, de 84 anyos en 2018. Manimenos, a población chaponesa ye aviellindo-se a escape, efecto d'a disminución d'as altas tasas de natalidat d'a postguerra. En 2004, arredol d'o 19,5% d'a población teneba mas de 65 anyos d'edat.[7] Os cambeos en a estructura demografica han prevocato un gran numero de problemas socials, especialment en o declive potencial d'a población economicament activa y o incremento en os costes de bienestar social asociatos a los plans de pensión publicos. Seguntes as tasas de creiximiento poblacionals actuals, a población de Chapón baixará a 120 millons en 2030 y a 107 en 2050[8].

Etnografíaeditar

Familia chaponesa

A sociedat chaponesa, dende o punto de vista etnico, ye muit homochenia. As minorias mas numerosas son os coreanos, chineses, filipins, peruanos y brasileros, asinas como os ainus, pueblo indichena de l'archipelago chaponés. Mils de coreanos fuoron forzatos a emigrar a Chapón mientres a Segunda Guerra Mundial, cuan Corea yera colonia chaponesa. Os que bi han permaneixito, no tienen a ciudadanía chaponesa, encara que i pueden acceder, a sobén s'enfrontinan a la discriminación.[9] Os pueblos indichenas ainu y okinawa tamién tienen un estatus social inferior;[9] a mayoría d'os ainu s'han asimilato a la cultura chaponesa, encara que beluns han mantenito a suya identidat en Hokkaido.

A ciudadanía chaponesa se recibe cuan un miembro d'a familia rechistra un naiximiento en o rechistro familiar d'a localidat. Naixer en Chapón no necesariament da la nacionalidat chaponesa. Encara que bi ha minorias monolingües que han residito muitas cheneracions en Chapón, i viven baixo o estatus de residencia permanent, sin de recibir a ciudadanía chaponesa, encara que tienen o dreito de recibir-la. As personas d'ascendencia chaponesa que naixen en estranchero tienen a ciudadanía si bel familiar rechistra o suyo naiximiento en Chapón. Sindembargo, bels repatriatos no son consideratos "autenticament" chaponeses, y beluns consideran que son descendients d'a casta d'os burakumin, que se creye emigroron a los países sudamericans, y por tanto son discriminatos por a resta d'a sociedat.

Luengaeditar

Articlo principal: idioma chaponés

A luenga oficial de Chapón ye o chaponés. L'ainu, encara que ye una luenga indichena de l'archipelago chaponés, ye cuasi extinguita. O chaponés ye una luenga aglutinativa que se distingue por o suyo sistema complexo d'honorificos que reflexan a naturaleza cherarquica d'a sociedat chaponesa, en que as formas verbals y bellas palabras indican o estatus relativo d'o fablant y d'a persona que ascuita. O chaponés escrito ye una combinación de tres tipos de sistemas: os caracters chineses conoixitos como kanji, 漢字, y dos sistemas silabicos, hiragana, 平仮名, y katakana, 片仮名. L'alfabeto latín, u romanji, ローマ字, tamién s'emplega en o chaponés contemporanio. Amás d'as luengas autoctonas (o chaponés, l'ainu y o ryukyuense) bi ha diversas luengas d'as minorías etnicas d'o Chapón, principalment o coreano y o chinés.

Relichióneditar

Templo d'o pabellón dorato, en Kyoto.

A percepción chaponesa d'a relichión a sobén ye relacionata con a mitolochía, as tradicions y ys actividaz locals. O confucianismo y o taoísmo han estato a base d'o codigo moral y d'o shakai-tsunen (a ideya social común). A mayoría d'os chaponeses profesan o xintoísmo (54%), u o budismo (40%), por tradición familiar, u ta evitar conflictos con os estranchers relichiosos. Manimenos, a mayoría no son ateus, a tendencia ha estato lo sincretismo. Ixo tien como resultato que as familias celebren os rituals xintoistas, os estudiants recen antis d'os examens escolars, bellas parellas se casen en as ilesias cristianas, y os funerals se faigan en os templos budistas. Una minoría d'a población profesa o cristianismo (0,7%), y atras relichions (4,7%) como lo xamanismo y o islam. Dende o sieglo XIX muitas sectas relichiosas ditas orichinalment shinkosyukyo u shinshukyo, han apareixito.

Esporteeditar

Combate de sumo.

Bels esportes en Chapón son consideraus como una forma de vida u de ensenyanzas pa la vida como o kárate y o kendo. Atros esportes tradicionals son o sumo y as arts marcials, principalment o judo.

Atros esportes populars son o béisbol, l'atletismo, con una gran tradición en a preba d'a maratón y en zaguerias a marcha atletica, o golf y beluns esportes de motor. Tamién cal destacar o fútbol con a establita d'un campionato profesional dende 1992 y actualment a suya selección nacional ye una d'as millors seleccions de fútbol d'Asia.

Competicions esportivaseditar

Entre os eventos esportivos que bi han estato organizatos en Chapón destacan os Chuegos Olimpicos de 1964 celebratos en a ciudat de Tokio,[10] os Campionatos d'o Mundo d'Atletismo de 1991 organizatos en Tokio y os de 2001 en Osaka y a coorganización d'a Copa Mundial de Fútbol de 2002 chunto a Corea d'o Sud. Será a seu d'os Chuegos d'a XXXII Olimpiada d'a era moderna en l'anyo 2020.

O béisbol tién una liga profesional en Chapón dende l'anyo 1936 a Nippon Professional Baseball, o fútbol tamién ye muito popular dende a establita d'a liga de fútbol profesional clamata J. Ligue

Referenciaseditar

Vinclos externoseditar


Estaus d'Asia

Afganistán | Arabia Saudita | Armenia1 | Azerbaichán1 | Bahrein | Bangladesh | Birmania | Bután | Brunei | Cambocha | Cazaquistán1 | Cischordania2 | Corea d'o Norte | Corea d'o Sud | Chapón | Cheorchia1 | Republica Popular de China | Republica de China (Taiwan) | Chipre1 | Chordania | Echipto | Emiratos Arabes Unius | Francha de Gaza2 | Filipinas | India | Indonesia | Irán | Iraq | Israel | Kirguizistán | Kuwait | Laos | Liban | Malaisia | Maldivas | Mongolia | Nepal | Omán | Pakistán | Qatar | Rusia1 | Singapur | Sri Lanka | Siria | Tachiquistán | Tailandia | Timor Oriental | Turquía1 | Turkmenistán | Uzbekistán | Yemen | Vietnam

Dependencias: Akrotiri y Dhekelia | Hong Kong | Islas Cocos | Isla de Nadal | Macau | Territorio Britanico de l'Ocián Indico
1 Perteneix a Europa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye en Asia. 2 Territorios controlaus por Israel y gubernaus por l'Autoridat Palestina.
🔥 Top keywords: PortaladaEstaus UniusAngkor WatCarles PuigdemontLista de municipios d'a provincia de MalagaEspecial:Zaguers cambeosCleopatra VIIBaike: AduyaLista de provincias d'Espanya por superficieIndonesiaBaike: Sobre2008Baike: Alvertencias cheneralsEspecial:MirarLista de municipios d'a provincia de ToledoLista de municipios d'a provincia de BadajozLista de municipios d'a provincia de SevillaRepublica Checa1960Sexo oral2007CaixicoBaike: TabiernaIlesia de Sant Istevan Protomártir de Sos d'o Rei CatolicoAlemanyaBaike: Actualidat1941Lista de municipios d'a provincia de CastellónFundación WikiSegunda Guerra MundialConferencia Episcopal EspanyolaRelación sexual20091981MasturbaciónBaike: Comunidat19211907Philippe NoiretContact (cinta)ZaragozaAcademia Aragonesa d'a LuengaSexo analBaike: Ortografía consensuadaFranciscoBaike: Tabierna/Aduya1927MediaWikiLista de municipios d'a provincia de Granada20 de chinero11 de chineroLista de municipios d'a provincia de CáceresAnuraBiquipediaDinamarcaLista de municipios d'a provincia de Cordoba24 de chineroArchentina10 de chineroDakarJustin BieberLista de municipios d'a provincia de Salamanca4 de chineroLista de municipios d'a provincia de CuencaLatínLista de municipios d'a provincia de Valencia30 de chineroLista de municipios de Cantabria8 de chineroZapo2010Aduya:Cómo rechistrar-seFebrero4 de chunioArchidiocesi de TarragonaLista de municipios de VenezuelaLista de municipios d'a provincia de ZamoraLista de Biquipedias17 de chineroBloodshot (cinta)Imachen:Logo Real Madrid.svgClupea harengus16 de febrero11 d'abrilCeresaLista de municipios d'a provincia de Palencia29 de chineroLista de municipios d'a provincia d'AlmeríaSollanaLista de municipios d'a provincia de BurgosBogotáBiquizionarioLoís IX de FranciaCastiella y LeyónWikiRio de JaneiroRobin Williams18 de setiembreImachen:Bloodshot 2020 Póster.jpeg