Geskiedenis van medisyne

Die geskiedenis van medisyne wys hoe samelewings verander het in hul benadering tot siekte van die antieke tye tot vandag. Vroeë mediese tradisies sluit in dié van Babilonië, China, Egipte en Indië. Die Indiërs het die konsepte van mediese diagnose, prognose en gevorderde mediese etiek bekendgestel. Die Hippokratiese eed is in antieke Griekeland in die 5de eeu vC geskryf, en is 'n direkte inspirasie vir die eed waarop dokters deesdae sweer by toetrede tot die beroep. Universiteite het sistematiese opleiding van dokters begin rondom 1220 in Italië.

Gedurende die Renaissance het begrip van anatomie verbeter, en die mikroskoop is uitgevind. Voor die 19de eeu het humorisme die oorsaak van siekte verduidelik, maar dit is geleidelik vervang deur die kiemteorie van siekte, wat gevolg het na effektiewe behandelings en selfs geneesmiddels vir baie aansteeklike siektes.

Antieke wêreldwysig

Prehistoriese medisyne het uit plante (kruie), dele van diere en minerale bestaan. In baie gevalle is hierdie materiaal in rituele as towermiddels deur priesters, sjamane of medisynemanne gebruik. Bekende spirituele gebruike sluit animisme in (die idee dat daar geeste in lewelose objekte is), spiritualisme (ʼn oproep tot gode of verbinding met voorvadergeeste), sjamaanisme (wanneer ʼn individu oor towerkrag beskik), en waarsêery (wanneer die waarheid op magiese manier bekom word). Mediese antropologie as navorsingsgebied bestudeer die maniere waarop kulture en gemeenskappe rondom kwessies van gesondheid, gesondheidsorg en verwante onderwerpe georganiseer is, of die impak wat dit op so ʼn groepering het.

Vroeë rekords oor medisyne sluit in antieke Egiptiese medisyne, Babiloniese medisyne, Indiese medisyne, klassieke Chinese medisyne (voorganger van die moderne tradisionele Chinese medisyne) en antieke Griekse en Romeinse medisyne.

Die Egiptenaar Imhotep (derde millennium v.C.) is die eerste geneesheer in die geskiedenis wat op die naam genoem word. Die oudste Egiptiese mediese teks is die Kahun Ginekologiese Papirus, wat uit om en by 2000 v.C. dateer en ginekologiese siektes beskryf. Die Edwin Smith Papirus, wat uit 1600 v.C. dateer, beskryf vroeë werk oor chirurgie, terwyl die Ebers Papirus wat uit 1500 v.C. dateer as ʼn handboek oor geneeskunde beskou kan word.

In China dateer argeologiese bewyse van medisyne terug na die Bronstydperk se Shang-dinastie, soos saadjies vir kruiemedisyne en gereedskap wat waarskynlik vir chirurgie gebruik is. Die Huangdi Neijing, die voorsaat van die Chinese medisyne, is ʼn mediese teks wat in die derde eeu vC saamgestel is. In Indië het die chirurg Sushruta talle chirurgiese operasies beskryf, insluitend die oudste vorme van plastiese chirurgie. Vroeë rekords van toegewyde hospitale is van Mihintale in Sri Lanka afkomstig, waar bewyse van toegewyde mediese fasiliteite vir pasiënte gevind is.

In Griekeland het die Griekse geneesheer Hippokrates, die “vader van moderne medisyne”, die grondslag vir ʼn rasionele benadering tot medisyne gelê. Hippokrates het die eed vir geneeshere ontwikkel, wat vandag steeds relevant is en gebruik word. Hy was ook die eerste om siektes as akuut, kronies, endemies en epidemies te kategoriseer, en het terme soos verergering, insinking, resolusie, krisis, paroksisme, piek en beterskap of herstel gebruik. Die Griekse geneesheer Galen was ook een van die beste chirurge van die antieke wêreld en het talle moedige operasies uitgevoer, insluitend brein- en oogoperasies. Ná die ineenstorting van die Westerse Romeinse Ryk en die begin van die Vroeë Middeleeue, het die vooruitgang in die Griekse mediese tradisie in Wes-Europa afgeplat, hoewel dit steeds ononderbroke in die Oos-Romeinse (Bisantynse) Ryk voortgesit is.

Die meeste van ons kennis oor antieke Hebreeuse medisyne gedurende die eerste millennium v.C. kom van die Tora, m.a.w. die vyf boeke van Moses, wat verskeie gesondheidsverwante wette en rituele bevat. Die Hebreeuse bydrae tot die ontwikkeling van moderne medisyne het in die Bisantynse era begin, met die geneesheer Asaph die Jood.

Middeleeuewysig

Die konsep van ʼn hospitaal het in die Bisantynse era ontwikkel as ʼn plek wat mediese sorg bied, waar genesing vir pasiënte ʼn werklike moontlikheid was danksy die ideale van Christelike liefdadigheid. Hoewel die konsep van urienondersoek vir Galen reeds bekend was, het hy nie die belangrikheid daarvan ingesien om die siekte te lokaliseer nie. Dit was onder die Bisantyne met geneeshere soos Theophilus Protospatharius dat die potensiaal van urieneondersoek om siekte te bepaal in ʼn tyd voor mikroskope of stetoskope besef is. Dié praktyk het eindelik na die res van Europa uitgebrei.

Die Moslemwêreld het die werke van Hippokrates, Galen en Sushruta ná 750 nC na Arabies laat vertaal en Islamitiese geneeshere het belangrike mediese navorsing gedoen. Noemenswaardige Islamitiese mediese pioniers sluit die Persiese veelweter Avicenna in, wat saam met Imhotep en Hippokrates ook die “vader van medisyne” genoem is. Hy het The Canon of Medicine geskryf, wat as een van die bekendste boeke in die geskiedenis van medisyne geag word. Ander sluit in Abulcasis, Avenzoar, Ibn al-Nafis en Averroes. Rhazes was een van die eerstes om die Griekse teorie van humoralisme te bevraagteken, wat nieteenstaande invloedryk gebly het in beide Westerse en Islamitiese medisyne in die Middeleeue. Al-Risalah al-Dhahabiah deur Ali al-Ridha, die agtste Imam van Shia-moslems, word as die kosbaarste Islamitiese literatuur in die wetenskap van medisyne geag. Die Persiese Bimaristan hospitale was vroeë voorbeelde van openbare hospitale.

In Europa het Karel die Grote 'n dekreet uitgevaardig dat elke katedraal en klooster 'n hospitaal moet hê. Die historikus Geoffrey Blainey het die aktiwiteite van die Katolieke Kerk op die gebied van gesondheidsorg in die Middeleeue met ʼn vroeë vorm van ʼn welsynstaat vergelyk: "It conducted hospitals for the old and orphanages for the young; hospices for the sick of all ages; places for the lepers; and hostels or inns where pilgrims could buy a cheap bed and meal". Dit het voedsel aan die bevolking voorsien wanneer hongersnood gewoed het en kos aan die armes uitgedeel. Hierdie welsynstelsel is deur die kerk befonds, deur belasting op groot skaal in te vorder en groot plase en landgoedere te verhuur. Die Orde van die Heilige Benedict het hospitale en siekehuise by hul kloosters geïnkorporeer, mediese kruie geplant en die hoof mediese versorgers van hul omgewing geword. Die Kerk het ook ʼn netwerk van katedraalskole en universiteite waar medisyne bestudeer is, gevestig. Die Schola Medica Salernitana in Salerno, wat die Griekse en Arabiese geneeskunde bestudeer het, het tot die beste mediese opleidingsentrum in die Middeleeuse Europa ontwikkel.

In die veertiende en vyftiende eeu het die Swart Dood beide die Midde-Ooste en Europa geteister. Daar is selfs geargumenteer dat Wes-Europa in die algemeen meer effektief van die pandemie herstel het as die Midde-Ooste. In die vroeë moderne periode het Europa belangrike figure in die medisyne en anatomie opgelewer, insluitend Gabriele Falloppio en William Harvey.

Die groot skuif in mediese denke het gekom met die geleidelike verwerping, veral gedurende die tyd van die Swart Dood, van wat die ‘tradisionele outoriteit’-benadering tot wetenskap en medisyne genoem kan word. Tradisioneel is aanvaar dat, omdat ʼn prominente persoon in die verlede iets gesê het, dit waar is en so moet wees, en dat enige waarneming teenstrydig met dié siening ʼn afwyking of abnormaliteit was. Geneeshere soos Vesalius het verbeterings aan sommige van die teorieë van die verlede aangebring, of dit verkeerd bewys. Die hoofbronne wat deur beide mediese studente en kundige geneeshere gebruik is, was Materia Medica en Pharmacopoeia.

Andreas Vesalius was die skrywer van De humani corporis fabrica, ʼn belangrike boek oor die menslike anatomie. Bakterieë en mikroörganismes is in 1676 eerste deur Antonie van Leeuwenhoek met 'n mikroskoop raakgesien, wat die wetenskaplike veld van mikrobiologie van stapel gestuur het. Michael Servetus het onafhanklik van Ibn al-Nafis die longsirkulasie herontdek, maar hierdie ontdekking het nie die publiek bereik nie omdat dit vir die eerste keer in 1546 in die “Manuskrip van Parys” neergeskryf is en later in die teologiese werk waarmee hy in 1553 met sy lewe betaal het, gepubliseer is. Dit is later deur Renaldus Columbus en Andrea Cesalpino beskryf. Herman Boerhaave is soms as die “vader van fisiologie” beskryf, danksy die navolgenswaardige onderrig wat hy aan studente van Leiden gegee het en die handboek Institutiones medicae (1708). Pierre Fauchard word soms die “vader van moderne tandheelkunde” genoem.

Moderne erawysig

Veeartsenykunde is in 1761 vir die eerste keer werklik van menslike geneeskunde geskei, toe die Franse veearts Claude Bourgelat die wêreld se eerste opleidingsentrum vir veeartse in Lyon, Frankryk gestig het. Voor dit het mediese dokters beide mens en dier behandel.

Moderne wetenskaplike biomediese navorsing (waar resultate toetsbaar en herskepbaar is) het die vroeë Westerse tradisies wat op kruiegenesing gegrond was, begin vervang. Die moderne era het in alle erns begin toe Edward Jenner aan die einde van die 18de eeu ʼn teenmiddel vir pokke ontdek het, asook Robert Koch se ontdekking in om en by 1880 dat siekte deur bakterieë oorgedra word en die ontdekking van antibiotika in min of meer 1900.

Die moderne periode wat ná die 18de eeu aangebreek het, het meer baanbrekersnavorsers uit Europa opgelewer. Uit Duitsland en Oostenryk het dokters Rudolf Virchow, Wilhelm Conrad Röntgen, Karl Landsteiner en Otto Loewi noemenswaardige bydraes gelewer. In die Verenigde Koninkryk word Alexander Fleming, Joseph Lister, Francis Crick en Florence Nightingale as belangrik geag, terwyl die Spaanse dokter Santiago Ramón y Cajal as die vader van moderne neurowetenskap beskou word.

Nieu-Seeland en Australië het Maurice Wilkins, Howard Florey en Frank Macfarlane Burnet opgelewer. Ander wat belangrike werk gedoen het sluit in William Williams Keen, William Coley, James D. Watson (Verenigde State); Salvador Luria (Italië); Alexandre Yersin (Switserland); Kitasato Shibasaburō (Japan); Jean-Martin Charcot, Claude Bernard, Paul Broca (Frankryk); Adolfo Lutz (Brasilië); Nikolai Korotkov (Rusland); Sir William Osler (Kanada); en Harvey Cushing (Verenigde State).

Namate wetenskap en tegnologie ontwikkel het, het die mediese wetenskap meer op medikasie begin staatmaak. In die geskiedenis is diere, plante en menslike dele en vloeistowwe vir medisyne ingespan. Farmakologie het deels uit kruiemedisyne ontwikkel en sommige medisyne word steeds van plante gemaak. Entstowwe is deur Edward Jenner en Louis Pasteur ontdek.

Die eerste antibiotikum was arsfenamien (Salvarsan) en is in 1908 deur Paul Ehrlich ontdek nadat hy raakgesien het dat bakterieë toksiese middels absorbeer wat menslike selle nie geabsorbeer het nie. Die eerste belangrike klas van antibiotika was die sulfa medisyne, wat deur Duitse aptekers ontwikkel is. Farmakologie het toenemend meer gesofistikeerd geraak; moderne biotegnologie maak die ontwikkeling van medisyne wat spesifieke fisiologiese prosesse teiken moontlik. Soms word dit ontwerp om newe-effekte te verminder en by die liggaam aan te pas. Kennis van menslike genetika en evolusie oefen toenemend ʼn invloed op medisyne uit en die ontwikkeling van tegnieke in molekulêre biologie, evolusie en genetika beïnvloed mediese tegnologie, praktyk en besluitneming.

Medisyne wat op bewyse gegrond is, is ʼn kontemporêre beweging om die mees effektiewe algoritmes vir praktyk (maniere waarop dinge gedoen word) deur middel van sistematiese hersiening en meta-analise vas te stel. Die beweging word deur moderne wêreldwye inligtingtegnologie gefasiliteer, wat toelaat dat soveel as moontlik van die beskikbare bewyse versamel kan word en volgens standaard protokolle geanaliseer word, waarna dit na gesondheidsdiensverskaffers versprei word. Die Cochrane Collaboration is aan die stuur van dié beweging.

Tradisionele medisynewysig

Tradisionele medisyne (ook bekend as inheemse of volksmedisyne) bestaan uit kennisstelsels wat oor generasies heen binne verskeie gemeenskappe ontwikkel het, voor die bekendstelling van moderne medisyne. Die Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO) definieer tradisionele medisyne as “die somtotaal van die kennis, vaardighede en praktyke wat op die teorieë, oortuigings en ervarings van verskillende inheemse kulture gegrond is, of dit van toepassing is of nie, wat vir die behoud van gesondheid asook die voorkoming, diagnosering, verbetering of behandeling van fisiese of verstandelike siektes gebruik word.”

In sommige Asiese en Afrika-kulture, maak tot soveel as 80% van die bevolking op tradisionele medisyne staat vir hul primêre gesondheidsbehoeftes. Wanneer dit buite sy tradisionele kultuur aangeneem word, word tradisionele medisyne dikwels alternatiewe medisyne genoem.

Die WGO sê egter “onvanpaste gebruik van tradisionele medisyne of praktyke kan ʼn negatiewe of gevaarlike uitwerking hê” en dat “meer navorsing gedoen moet word om die doeltreffendheid en veiligheid van talle van die praktyke en medisinale plante wat in tradisionele gesondheidstelsels gebruik word, vas te stel.” Die lyn tussen alternatiewe medisyne en kwaksalwery is ʼn netelige kwessie.

Tradisionele medisyne kan geformaliseerde aspekte van volksmedisyne insluit, dit wil sê ou rate wat deur die jare heen oorgelewer is en deur leke beoefen word. Volksmedisyne bestaan uit die genesingspraktyke en idees oor liggaamlike fisiologie en gesondheidsorg wat aan sommige binne ʼn kultuur bekend is, informeel as algemene kennis oorgedra word en deur enige iemand binne die kultuur wat vorige ervaring het, toegepas word. Volksmedisyne staan ook as tradisionele medisyne, alternatiewe medisyne, inheemse medisyne of natuurlike medisyne bekend. Hierdie terme word dikwels as uitwisselbaar beskou, hoewel sommige outeurs een sal verkies danksy bepaalde beklemtonings wat dit verteenwoordig.

Verwysingswysig

Eksterne skakelswysig

🔥 Top keywords: Spesiaal:SoekTuisbladKategorie:Artikels met LCCN-identifiseerdersKategorie:Artikels met BNC-identifiseerdersKategorie:Artikels met MusicBrainz area-identifiseerdersKategorie:Artikels met CINII-identifiseerdersKategorie:Artikels met NKC-identifiseerdersKategorie:Artikels met Trove-identifiseerdersKategorie:Artikels met GND-identifiseerdersSpesiaal:Onlangse wysigingsKategorie:Artikels met BNE-identifiseerdersPaasfeesPornhubCarles PuigdemontAngkor WatRob HersovAfrikaansGrieksArmeniëJapanWestdenedam-rampDuitslandModule:ArgumentsRuslandGoogle MapsGoeie VrydagBaike: GebruikersportaalSeksposisieBaike: GeselshoekieSwangerskapSkildklierNieu-SeelandVerenigde KoninkrykSuid-AfrikaSeksAgorafobieGordelroosWiki BaikeT20I-wêreldbeker 2014Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bomeBaike: OmtrentFIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2022Baike: Nuus vir gebruikersCiceroKanadaBaike: HulpJaarKantons van SwitserlandVergelykings (taalkunde)NierversakingMesopotamiëHidroponikaBosluisbytkoorsLys van Suid-Afrikaanse musikanteKolorektale kankerBloeddrukWit-DonderdagGalblaasGianna MichaelsOnderhandelinge om apartheid te beëindigBreinvliesontstekingMenstruasieBulgaryeMadison IvyGebruikerbespreking:RooiratelTrappe van vergelykingOekraïneSeksuele penetrasieAnrich HerbstPlae van EgipteCleopatra VIIMaagsweerJavaScriptBaike: Welkom nuwelingeHartversakingBernice WestHuisgenoot: Ware LewensdramasLys van Suid-Afrikaanse voëls (alfabeties)LewerCarike KeuzenkampAngina pectorisLêer:Flag of India.svgBorskankerGoogle TranslateIslamVolksrepubliek ChinaDuitse nasionale rugbyspanIndonesiëWarmlugballonPlanete in astrologieDikdermMenslike seksuele gedragFIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1982Lys van openbare vakansiedae in Suid-AfrikaHemelvaartsdagHartKolitisPtolemeusMaroela Media