Şapsığlar

Çerkes boyu

Şapsığlar (Rusça: шапсуги; Şapsığca: адыгэ, шапсыгъ), Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.

Şapsığlar
шапсыгъэхэр
Şapsığ Prensliği sancağı
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya Rusya3.900-10.376[1][2]
Diller
Din

Şapsığ Çerkeslerinden olan Ahlat Çerkeslerinin eskiden sekiz dokuz olan köy sayısı günümüzde bire (Adilcevaz'da) düşmüş olup çoğu Ahlat merkezde yaşamaktadır.[3]

Çerkes atlı savaşçısı.

Tarihsel topraklar

değiştir

Yerli Kafkas halklarından biri olan Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'da Karadeniz kıyısındaki en büyük topluluklardan biridir ve Çerkeslerin en büyük topluluklarından biri idi. 1864 yılı öncesinde kuzeyde Kuban nehrinden güneyde Şahe nehrine kadar uzanan geniş bir alanda yaşarlardı. Kuzeyde Kuban Irmağı boylarında, şimdiki Krasnodar kentine değin uzanan yöreye Büyük Şapsığ, Karadeniz kıyısındaki kesime de Küçük Şapsığ denirdi. Günümüzde Şapsığ etnik kimliği taşıyan insanlar, Karadeniz kıyısında kuzeyde Cubga, güneyde de Şahe nehirleri arasında bulunan bölgede yaşarlar. 1922'de Şapsığ halk temsilcilerinin kararıyla Rusya Sovyet Cumhuriyeti'ne bağlı Şapsığ Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.Cumhuriyetin nüfusu 50 bin idi ve 1864'te Türkiye'ye sürülmüş olan Çerkes-Şapsığların geri getirilmesini programına koymuştu.Cumhuriyet'in sınırları güneyde,Soçi'de dahil Abhazya'ya değin uzanan geniş bir alanı kapsıyordu.Ancak 1924'te Şapsığ Cumhuriyeti Moskova'dan onay alamadı,onun yerine toprakları daraltılmış bir Şapsığ Ulusal Rayonu oluşturuldu, rayon 1945'te kaldırıldı.Birçok Şapsığ ileri geleni cezalandırıldığı gibi, birçok Şapsığ da Sibirya'ya sürülerek telef edildi. Kafkas dağlarının kuzey eteklerinde Anthir, Abin, Afips, Bakan, Şips ve diğer akarsuların bulunduğu bölgeye ise Büyük Şapsığ denir. Büyük Şapsığ’dan arta kalmış olan dört köy (Afıpsıpe, Penehes, Haştuk ve Pseytuk) ile bir de Natuhay köyü Adıge Cumhuriyeti’nin Tahtamukay Rayonu’nda bulunuyor.Adıgey'deki Adıge olarak tanınıyor.Şapsığlar 1945-1999 yılları arasında etnik haklar tanınmamıştı.

Nüfus

değiştir

Bazı verilere göre 1926’da Rusya’da 4 binin üzerinde Şapsığ yaşıyordu. 2010 yılı nüfus sayımına göre dağınık biçimde, Soçi ve Tuapse yörelerinde yaşayan Şapsığların toplam nüfusu 3882’dir.Ancak Şapsığların büyük bölümü,örneğin Tuapse Şapsığları, 2002 yılı nüfus sayımı sırasında, Şapsığ etnik kimliği ile kayda geçirilmemiştir. Karadeniz kıyılarında 2002'de 8376 (Soçi- 4854, Tuapse- 3522) Şapsığ-Çerkes nüfusu (aslında hepsi Şapsığ) kayda geçirilmişti. Şapsığların kendi ifadelerine göre Karadeniz kıyısındaki (Soçi ve Tuapse rayonundaki) Şapsığ nüfusu 2 bin kadardır.


Yerleşimler

değiştir
ÇerkesçeTranskripsiyonRusça
ЖьыубгъуJıwubĝДжубга
Ныджэ псыхъуNıce psıȟНовомихайловский
ПсыбэPsıbeПсебе
Агуй ШапсыгъAguy ŞapsığАгуй Шапсуг
АгуяпAguyapАгой
ТIуапсэṪuapseТуапсе
ЦIэпсŠepsЦыпка
ГъуакъуĜuaɋГеоргиевское
КодэшъхьапIKodeṩhaṕМалое Псеушхо
ШIоикъуŞ'oyiɋБольшое Псеушхо
НэжъыгъуNeĵıĝНаджиго
МэкъупсMequpsМакопсе
АшапAşapАше
ПчэныякъуPçenıyaɋТихоновка
ШъхьафитṨhafitШхафит
ХьаджыкъуHacıɋХаджико
КъэлэжъQeleĵКалеж
ШъоджэикъуṨoceyiɋЛыготх
ЖэмсиJemsiМарьино
ПсышIуапPsış'uapЛазаревское
ТхьагъапшъThağapṩТхагапш
ШэхапŞexapГоловинка
ШэхэкIэйŞexeḉeyБольшой Кичмай
ШэхэкIэй цIыкIуŞexeḉey šıɋМалый Кичмай
ТыгъэмыпсTığemıpsДагомыс
ШъачэṨaçeСочи

Dil

değiştir

Şapsığların dili, Çerkesce’nin Batı kolu kıyı grubu ağızlarından biridir. Çerkesce ise, Kafkas dillerinin Kuzeybatı Kafkas dilleri öbeğine bağlı bir dildir.

Din

değiştir

Şapsığlar Sünni Müslüman'dır

Tarih

değiştir

Şapsığlar, Kırım Hanlığı’na karşı savaşan diğer Çerkesleri desteklediler. Kafkas Savaşı’nda Çarlık Rusya’sının en radikal düşmanları arasında yer aldılar ve bu savaşta 1859 yılında Şeyh Şamil’e katıldılar. 1860 yılının hemen başında Meclis Şapsığların, Ubıhların ve Natuhayların birleşmesi kararını aldı. Savaştan yenilgiyle çıkılması ve Rus güçlerinin topraklarına girmesi üzerine, 1864’te Şapsığların ve Ubıhların çoğunluğu Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kaldı.Bu göçten sonra Kafkasya’da 2000 kadar Şapsığ kaldı.

1924 yılında Sovyet yönetimi Şapsığ Ulusal Bölgesi’ni kurdu. Tuapse Bölge'nin ilk yönetim merkeziydi.24 Mayıs 1945'te Şapsığ Ulusal Bölgesi Lazarevsk rayonuna dönüştürüldü. 1990 yılında Şapsığlar, Şapsığ Ulusal Bölgesi'nin kuruluşunu yeniden ilan ettiler, ancak bu bölge iki yıl sonra Rusya yönetimi tarafından lağvedildi.

Kültür

değiştir

Geleneksel Şapsığ kültürü, Çerkes kültürünün parçasıdır. Şapsığlar, tarım, sığır ve at yetiştiriciliğiyle uğraşırlar. İslam öncesinde Şapsığlar, Çerkeslerin tanrıları olan Şıble (şimşek ve yıldırım tanrısı), Sozereş (bereket tanrısı), Yemiş, Ahin ve Hakustaş gibi tanrılara tapıyorlardı.

Şapsığ sülaleler

değiştir

19. yüzyılın ortasında Şapsığlar 8 esas soya ayrılıyorlardı: Natho, Nataho, Goago, Yemu, Koble, Shopete, Sootoh ve Goaye. Bu soylar da büyük küçük birçok alt kola ayrılıyordu. Örneğin, Natho soyu 28 alt soya ayrılıyordu; Koble 50'den fazla koldan oluşuyordu, Psezuapse'deki Goayelerin 17 alt soyu vardı.[4]

Eski kabile isimleri ve boyları aşağıda görüldüğü gibidir:

ÇerkesçeTranskripsiyonÇerkesçeTranskr.ÇerkesçeTranskr.ÇerkesçeTranskr.ÇerkesçeTranskr.ÇerkesçeTranskr.
Натхъомэ ялIакъохэрNatĥome yałaqoxerНэтIахъомэ ялIакъохэрNeṫaĥome yałaqoxerКоблы ялIакъохэрKoblı yałaqoxerШъхьаптэхэ ялIакъохэрṨhantexe yałaqoxerГъуагъо-Шъэотэхмэ ялIакъохэрĜağo-Ṩewotexeme yałaqoxerГуаемэ ялIакъохэрĠayeme yałaqoxer
АкIэжъAḉeĵ (Aḱeĵ)Абир (Абыр)AbirАцумыжъAçumıĵАбрэгьAbregБжьашIоBjaş'oБжыхьалIBjıhał
АцокъуAçoɋАлащэAlaşeБастэBasteЕгъумYeğumБорэкъоBoreqoГунайGunay
БагьэBageБэусBewusБатэBateНэгъуцуNeğuçГусэрGuserДачъэDaçe
БзыщBzışГъурыжъĞurıĵБгъанэBğaneОгъулIWoğułДжадэCadeЕкIуашъYeḱuaṩ
БыркIэBırḉe (Bırḱe)ДыжьыDıjıДжарымCarımПцашэPšaşeИныхъуYinıȟКIэсэбэжъḈesebeĵ
БэгъэгушIуBeğeguş'uДэджэраджэDeceraceДэбэхьуDebeĥuТыркуаоTırķawoКъанщэжьQanşejКъэрэджанQerecan
ДжарымCarımЕшъуталъэYeṩutaĺeДэгуфDegufХъудĤudКъуаджэɊaceЛIыхъужъŁıĥuĵ
ЕмызагъYemızağКIакIыхъуḈaḉıĥuЛIыфŁıfХыдзэлIXıźełЛIыхъужъыкъуŁıĥuĵıɋЛъэцэрыкъуĹešerıɋ
ЕргъужъYerğuĵМэзакIуMezaǩЛIыхъужъŁıĥuĵХьагъурHağurЛъэпшъыкъуĹepṩıɋМэджаджэкъуMecaceɋ
КIуфḰufПэхъуPeĥuНагоNagoХьахъуHaȟМышъэMıṩeМэмэтMemet
КIэхъуÇeĥu (Ḱeĥu)ТхыжъTxıĵНащэNaşeХьэлъакъуHeĺaɋМэтMetМэтMet
ЛIыкIасŁıḉas (Łıḱas)ХьазыкъуHazıɋНэгъужъNeğuĵШъауṨawПсэкIэкIPseḉeḉНэукъNewuq
МэлыщMelışХьахъуратэHaĥurateНэпсэуNepsewШъхьэлахъоṨhelaĥoТымTımПщыукIPşıwuḉ
МэфэудMefewudХьурымHurımПсэукъоPsewqoУшъыйYuṩıyСабын (Сабыныкъу)Sabın (Sabınıɋ)
НатхъоNatĥoШIужъэкъуŞ'uĵeɋПэкожъPekoĵХъунĤunТхьалIThał
НэмылIэкъуNemıłeɋШъуагьэṨuageРатIэкъуPaṫeɋХьатыщHatışХьагъунHağun
ОтэхьWotehШъхьабэṨhabeТIэшъуṪeṩuЦушъхьэÇuṩheХьамтIэхъуHamṫeȟ
СэхъутSeĥutШъхьакIумыдэṨhaḱumıdeТамухъTamuĥШIуцIэŞ'uše
ТхьэкъуахъоTheɋaĥoТхьакъуахъоThaɋaĥoШъэгьашъṨegaṩ
ТыкъоTıqoТыуTıwШъэотэхьуṨewoteȟ
ТыуTıwХъупщĤupşШыуŞıw
ХьапыйHapıyХъутIыжъĤuṫıĵШэкIолIŞeḱoł
ХьатхHatxХьамтIыжъ (ХьамтIэ)Hamṫıĵ (Hamṫe)ГугъожъGuĝoj
ХьатыуHatıwХьантыуHantıw
ШыумыжъŞıwmıĵХьаратэHarate
ШэхэлIŞexełХьэтаужъHetawuĵ
ШъэIужъуṨeuǰ
ШъэумэнṨewmen
ШэрэлIŞereł
ШэуджэнŞewcen

Dış bağlantılar

değiştir

Kaynakça

değiştir
  • Leonti Lyulye, Çeviren: asil bir çerkes. Çerkesya, Tarihi Etnografik Makaleler 1857 - 1862 - 1866 Çiviyazıları S.52.53.54.
🔥 Top keywords: AnasayfaÖzel:Ara2024 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleriCem KaracaAhmet Özer (siyasetçi)AMustafa Kemal AtatürkTürkiyeAziz YıldırımOsman KavalaSüper Lig şampiyonları listesiAbdullah ÖcalanYavuz AğıralioğluMurat GöğebakanCadılar BayramıI. Dünya SavaşıOsmanlı İmparatorluğuGibi bölümleri listesiAlaattin ÇakıcıPorno filmEnver PaşaSedat ŞahinKamala HarrisKredi derecelendirme notlarına göre ülkeler listesiNüfuslarına göre ülkeler ve bağımlı topraklar listesiOsmanlı padişahları listesiÜlkeler listesiII. MehmedBir sonraki Türkiye genel seçimleri için yapılan anketlerArda KardeşlerSeks pozisyonlarıVII. KleopatraCinsel ilişkiPKKBurcu KöksalOsman PamukoğluSarallarAziz Sancar2024'te Türkiye'de televizyonYouTubeBurçlar2024 Ballon d'OrRecep Tayyip ErdoğanFernando MusleraCristiano RonaldoMuhammedEsenyurtÇanakkale SavaşıAtatürk (film)Amerika Birleşik DevletleriII. AbdülhamidNüfusuna göre Türkiye'nin illeriTürk Kurtuluş SavaşıGalatasaray (futbol takımı)Özel:SonDeğişikliklerMustafa Kemal ve Corinne LütfüSami Uğurluwiki.phtmlI. SüleymanPi'nin Yaşamı (film)Fethullah Gülenİntihar yöntemleriBallon d'OrCeyda DüvenciHudutsuz SevdaArka Sokaklar (dizi)XNXXRemzi KartalTürkiye'nin en zengin 100 ailesi listesiİdris ÖzbirVI. MehmedKategori:Türkçe soyadlarıİstiklâl MarşıSine-i millete dönmekSultanahmet CamiiİstanbulKerem AktürkoğluEmrah KaracaBoeing B-52 StratofortressTürkiye'nin illeriDario MorenoNo Nut NovemberNuri ConkerKurtlar Vadisi Pusu karakterleri listesiİlk ve Son (dizi, 2021)The SubstanceSüper LigKoray ŞenerAbdullah ÇatlıBarış Boyunİsmet İnönüMurat Karayılan2020 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleriKlidestal atıTürk alfabesiAnal seksCihat YaycıMeslekler listesiFenerbahçe (futbol takımı)