Կոնստանցա

Մ․ թ․ ա․ 6-րդ դարում հոնիացի հույներն այստեղ հիմնել են Տոմիս քաղաք-պետությունը, որը մ․ թ․ ա․ 29 թվականին նվաճել են հռոմեացիները։ Մոտ 320 թվականին հռոմեական Կոնստանտին Մեծը Տոմիսը վերանվանեց Constantiniana (իր քրոջ անունով)․ այստեղից էլ այժմյան Կոնստանցա անվանումը։ Օսմանյան տիրապետության տարիներին (1413-1878) քաղաքի թուրքերեն անվանումը եղել է Քյոսթենջե^[2]։

Հայերը Կոնստանցայում սկսել են բնակություն հաստատել XVIII դ. (1760 թ.-ին ունեցել են մատուռ)։ 1877—1878 թ.-ի ռուս-թուրքական պատերազմից հետո, երբ Կոնստանցան անցավ Ռումինիային, հայերի վիճակը բարելավվեց, նրանք 1879—1880 թ.-ին կառուցեցին Ս. Աստվածածին եկեղեցին և դպրոց։ Հետագայում հայերի թիվը ստվարացավ ի հաշիվ 1894—1896 թ.-ի հայկական կոտորածներից և 1922 թ.-ի Զմյուռնիայի աղետից փրկված հայերի (1926 թ.-ին՝ 3000, 1932 թ.-ին՝ 3200 մարդ)։ Հիմնականում զբաղվել են արհեստներով ու առևտրով, ոմանք ունեցել են աղյուսի, հյուսվածքեղենի, երկաթաձուլական փոքրիկ գործարաններ։ Բացի 1879 թ.-ին ստեղծված թաղական խորհրդից, հայերի կյանքը ղեկավարել և կազմակերպել են բարեգործական-մշակութային ընկերությունները՝ «Հայ երիտասարդների միությունը» (հիմն. 1900 թ.-ին), «Բարեգործական ընկերությունը» (հիմն. 1901 թ.-ին), ՀԲԸՄ Կ թ.-ի մասնաճյուղը՝ 1911 թ.-ից, 1920-ական թթ. ՀՕ Կոնստանցայի մասնաճյուղը, որին 1940 թ.-ին փոխարինել է «Զանգու» կազմակերպությունը։ 1945 թ.-ին ստեղծվել է «Հայաստանյան ճակատ» թերթի մասնաճյուղ, որը կարևոր դեր է կատարել կոնստանցահայերի՝ Սովետական Հայաստան հայրենադարձման գործում։ 1948—1959 թ.-ին գործել է Հայ դեմորատական կոմիտեն։ Թատերական, երաժշտական, մարզական ևն միջոցառումներ են անցկացրել «Քնար» երգեցիկ-թատերական ընկերությունը (1905), «Արաքս» թատերասրահը (1908) ու կրթական միությունը (1920-ական թթ.)» «Երևան», «Րաֆֆի» մշակութային միությունները, «Կոմիտաս», «Քնար», «Մևան» երգչախմբերը, ՀՄԸՄ, «Աշակերտական միությունը»։ Առաջին հայկ. վարժարանը՝ «Լուսավորչյան»-ը, բացվել է 1879 թ.-ին, որին հաջորդել է «Հայկազյան»-ը (1896—1959)։ 1979 թ.-ին Կոնստանցայում ապրել է շուրջ 1200 հայ, որոնք ակտիվորեն մասնակցում էին սոցիալիստական հասարակարգի կառուցմանը Ռումինիայում։